Shamia
e zezë
(Bazuar mbi nje ngjarje te jetuar)
Avioni kishte mbërritur në aeroportin e Rinasit në të ngrysur
dhe plaku 90 vjeçar kishte pritur ulur në karriken e ulokut
për disa orë derisa dikush qe kujtuar për të. Ai
kishte zgjatur një copë letër ku qe shënuar një numër
telefoni. Receptorin e kishte ngritur e bija. Me të dëgjuar
fjalët “Ju ka ardhur babai nga Amerika”, asaj i kishte
rënë të fikët, sikur të kishte marrë një kob.
Muaj
më parë familja qe shokuar nga një telegram i ardhur
nga Amerika ku qenë shkruar dy rreshta.: “Mbusha 90 vjeç.
A mundem me ardhë me vdekë në vendin tim? Baba.”
Me atë bombë në çantën e saj katërkëndëshe
lustrinë të zezë, e bija kishte guxuar të trokiste
në dyert e qeverisë. Kishte kërkuar të takonte të madhin
fare. E kishte pritur ministri i brendshëm, një burre i gjatë me
shpatulla të krrusura. Ai, pasi e dëgjoi, i kishte kthyer kurrizin
e duke iu afruar dritares që binte në bulevardin e madh kishte
thënë:
“E ç’u duhet ky copë plak?”
“Eshtë babai ynë”, kishte guxuar t’i përgjigjej
ajo. “Po kërkon leje të vijë të vdesë në tokën
vet. Një varr po kërkon!”
“Le të vdesë atje ku është, si qen!”,
qe përgjigja ndaj klithmës së saj.
Shpresa se do të mund ta shikonin edhe një herë babanë për
së gjalli, u duk se qe fikur përgjithnjë.
* * *
Për Mari-Anën gjyshi qe shndërruar gati-gati në figurë përrallash.
Nëna, rrëfimet e fëmijërisë së saj i lidhte
gjithnjë me kujtimin e babait. Babai e mbante hopa, i blente rroba
të bukura e i plotësonte çdo dëshire. Ishtë vajze
e vetme dhe e kishin përkedhelur. Familja kishte jetuar në Shkodër
ca kohë, në një shtëpi të mirë e me oborr.
Për verë ata banonin në bjeshkë, tek Kullat.. E Mari-Ana
fantazonte për atë kohë, shikonte nënën e saj
moshatarë me veten, por të pasur e të lumtur… Në gjimnaz,
Mari-Ana mësoi më shumë për gjyshin e saj. Nëna
mbante fshehur një fotografi të tij me uniformë ushtarake,
kur kishte qenë oficer i mbretit Zog. Gjyshi kishte qenë një burrë i
gjatë, i pashëm.
Më vonë mësoi se gjyshi ishte ende gjallë e jetonte
në Nju Jork. Përralla u kthye në realitet.
“Gjyshi yt është bërë amerikan dhe Amerika është armikja
numër një e Shqipërisë, ndaj kij kujdes. Mos fol
me njeri për gjyshin”, e kishin këshilluar.
* * *
Gjyshja
nuk e zinte në gojë të shoqin. Nëna thosh
se ata ishin dashur shumë me njëri- tjetrin në rininë e
tyre dhe gjyshi s’qe martuar më edhe pse kishte kaluar një kohë e
gjatë. E ruante kujtimin e saj si relike të shtrenjtë.
Anës i pat bërë përshtypje fjala relike. Nëna
kishte thënë se gjyshja e fajësonte të shoqin pse
kishte ikur nga Shqipëria. “Ndoshta po të ishte i zoti
i shtëpisë këtu, punët do kishin qenë ndryshe…” “Kur
gjyshja thotë, “kam bërë dymbëdhjetë vjet
shkollë”, e ka fjalën për vitet e internimit”,
thoshte nëna. “Internuar?”,
kishte shqyer sytë Mari-Ana në zbulimin
e një misteri të ri...
“Ne jemi familje bajraktarësh”, spjegonte nëna. ”Kur
u kthye baba nga lufta e gjeti kullën të djegur. Kishte mbetur
vetëm harku i mermertë i derës ku ende dukej i gdhendur
emri i familjes.”
Partizanët i kishin vënë zjarrin shtëpisë së gjyshit.
Gjyshi s’kishte gjetur askend në atë truall që ta
priste kthimin e tij nga lufta. Asnjë frymë të gjallë përreth.
E tërë familja, nënë e babë, grua e fëmijë,
të gjithë i kishin shpënë në internim. Ishte
e pabesueshme! Ai po kthehej nga lufta . Kishte luftuar nazizmin. Mund
të ishte vrarë, mund të qe kthyer në dëshmor,
ndërkohë që shokët e luftës ia ka kishin syrgjynosur
e vrarë familjen.
Ai e ndjeu veten
të tradhtuar... Një tradhti e madhe kishte
ndodhur ndaj tij, ndaj familjes së tij, ndaj të gjithëve.
Para se të shkrehte pushkën e parë kundër nazizmit
kishte patur një bisedë të shkurtër me komisarin
e brigadës që kishte hyrë në veri: ”Do të vij
me ju të luftoj nazizmin, por unë jam nacionalist e dy gjana
nuk i pranoj : kapelen me yllin e kuq nuk e ve dhe dorën grusht
nuk e baj, sepse këto nuk janë shenjat tona”, kishte
thënë ai.
A thua djegia e shtëpisë dhe humbja e familjes qe hakmarrje
për nacionalizmin e tij? Dhimbja e tradhtisë qe e madhe dhe
ai s’e kishte mbajtur dot . Iku, iku, larg.. Dyzet e pesë vjet
ndarë përsëgjalli nga familja, nga atdheu. I ndarë për
së gjalli, por jo i harruar...
* * *
Mari-Ana
u rrit me një emër të tingëllueshëm.
Madje qe bërë edhe një film për familjen e saj, ku
shikuesit i kishte mbetur në mendje imazhi i një të arratisuri
me pushkë në krah që kishte thirrur me tërsëllimë: “Kanë djegë kullat
e mia?”
Mari-Ana kishte qenë 15 vjeçe kur kishin parë premierën.
Ulur në krah të gjyshes së saj, vërente gjithë kohën
me bisht të syrit se si do reagonte gjyshja gjatë filmit. Ajo
grua ballë-lartë e me një pamje fisnike kishte mbetur
e ngrirë ato dy orë rresht me sytë mbërthyer në ekranin
e madh. Në një moment të vetëm, Maria-Ana ndjeu një psherëtimë të thellë dhe
ajo i kishte shtrënguar dorën gjyshes.
Në shtëpi nana nuk kishte folur asnjë fjalë ato
ditë. Miq të shumtë u erdhën për vizitë.
Bënin komente për filmin. Maria-Ana ndiqte me sy gjyshen tërë kohën.
Ajo, e vetmja ajo, s’kishte thënë asnjë fjalë.
Një ditë, pasi kishin mbetur vetëm gjyshe e mbesë,
Mari-Ana e pat pyetur gjyshen për ditën e premierës së filmit: “Ç’qe
ajo ofshamë?” “Ah, si s’më ka plasur zemra
atë ditë…”, kishte thënë ajo. Vetëm
kaq, dhe heshti.
Filmi përjetësonte të birin, heroin. Vite më parë i
patën dhënë lajmin se djali i qe vrarë si tradhtar,
armik i popullit e trupin i a kishin hedhur e varrosur diku.
Për nënën dhe fëmijët e tjerë, ende të parritur,
kishte filluar maratona e kampeve të internimit: Lezhë, Berat,
Vlorë… Ishte gruaja e një të arratisuri dhe nëna
e një tradhtari.
Kishte shumë vjet që vajtonte në heshtje. Dymbëdhjetë vjet
si një pemë e ndarë më dysh nga rrufeja. Burri e
një djalë matanë detrave, të arratisur. Një tjetri
nuk i dihej varri, vajzën e vetme pa e parë. Herën e fundit
e kishin shpënë në Vlorë. Tek mblidhte ullinj i lutej
Zotit që së paku të shihte të bijën. Dhe Zoti
ia solli në shteg. Të dyja, nënë e bijë shkëmbyen
një vështrim të shpejtë e duke fshehur sytë u
larguan pa thënë asnjë fjalë. Nëna u kujtua
që ishte e internuar dhe vajza u kujtua që e patën ndaluar
t’i fliste nënës së saj.
Shtatë vjet pas vrasjes së të birit si ”tradhtar
i atdheut” dhe pas vuajtjeve në internime, një ditë,
papritur i thanë se e kërkonin në Tiranë, në Qeveri.
Përse? Askush s’dinte gjë. E futën në një xhips
të shoqëruar me dy ushtarakë. Ku do të më çojnë këtë radhë?
Kush tjetër është vrarë nga familja ime, si tradhtar?
Për kë tjetër duhet të paguaj? Kishte rënkuar
duke kërkuar fundin. Ushtarakët nuk kishin thënë asnjë fjalë gjatë rrugës.
Përse më shoqërojnë me ushtarë, a thua kaq e
rrezikshme qenkam? I kishin prirë në atë godinë të ftohtë e
të rëndë. Pastaj, në një dhomë ku përreth
një tavoline katërkëndëshe ishin ulur burra me spaleta
e grada, dukej sikur e prisnin. Më i madhi prej tyre e ftoi të ulej
në një nga kolltukët e dhomës e pastaj i zuri në gojë emrin
e të birit të vrarë si tradhtar. Dhe brenda pak sekondave
ndodhi më e habitshmja e të habitshmeve: tradhtari, për
të cilin ajo kishte bërë internim e rrethuar me tela me
gjemba, qe shndërruar në Hero.
Sa mund të ndihmojë imagjinata për të kuptuar se ç’hoqi
zemra e asaj nëne kur i thanë ato fjalë…
“A
mund ta shoh djalin?” “Nuk ke ç’i sheh”, i thanë, “ka
shtatë vjet nën dhe...”
Pesëmbëdhjetë vjet më vonë bënë filmin.
Në film të shoqin dhe të birin i kishin vënë në dy
llogore armike. Dy njerëz që donin të vrisnin njëri-tjetrin. Ç’farë kërkonin
të bënin me zemrën e asaj gruaje? Pse s’e linin
të qetë?
“Oh, si s’më ka plasë zemra atë ditë!”,
kishte psherëtirë gjyshja.
Dhe Mari-Ana nuk
kishte për t’i harruar kurrë ato fjalë.
*
* *
Nuk mund të thoshte se kishte ndjerë ndonjë gjë të veçantë kur
e kishte parë për herë të parë gjyshin. Plaku
rrinte ulur në divan duke thithur cigaret njëra pas tjetrës.
Ishte i hollë, i gjatë, i hajthëm. Mari-Ana përpiqej
të shihte përngjasime me fotografinë e oficerit të viteve
tridhjetë, por qe e vështirë. Gjyshi atje kishte qenë të paktën
50 vjet më i ri.
Mbi tavolinën e bukës ajo vuri re disa kokrra të bardha
të cilat mendoi se duhet të ishin ilaçe që i kishte
sjellë gjyshi nga Amerika. Nëna kishte thënë se gjyshi
i përdorte ato pas buke për të tretur ushqimin, quheshin
alka seltzer.
Të nesërmen dhoma e ndjenjes qe mbushur me kureshtarë për
të parë plakun që kishte ardhur nga Amerika. Doktorë,
gazetarë, komshinj, kurshtarë, dikush që donte të praktikonte
anglishten, (por që gjyshi nuk i qe përgjigjur në anglisht)
madje edhe postjeri e kishte marrë vesh që në atë adresë kishte
ardhur një amerikan e zgjaste kokën për ta parë që nga
dera. Në një moment, gjyshi, duke e parë dhomën plot
me njerëz, kishte thënë:
- A nuk punoni ju?
Vizitorët kishin vënë buzën në gaz.
- Punojnë babë, por kanë ardhë me të pa
ty.
- Atje nuk e len
kush punën, - kishte thënë gjyshi, dhe
të gjithë e kishin kuptuar se kishte qenë fjala për
Amerikën.
Plaku kishte një kujtesë fotografike. Netët u mbushën
me tregimet e tij për kohën para e pas lufte, për arratisjen,
për jetën pa familjen, për 45 vjet pritje durimi për
t'u bashkuar me të, për miqtë e shokët, për
të vërtetat që ai dhe vetëm ai i dinte...Të gjithë mblidheshin
në shtëpi para orës tetë të mbrëmjes. Natën
e tretë rregulli u prish paksa pasi i nipi, doktori, qe vonuar pak.
Nëna kishte parë orën. Ndoshta ndonjë pacient në spital,
mendoi. Kur u dha në derë, doktori pyeti me një vështrim
të shqetësuar: Ka ardhur njeri? Jo, u përgjigjën.
Ne po të prisnim ty.
Ai hyri në banjë. Mari-Anës i ra në sy se i vëllai
nuk e ndezi dritën. Kur doli andej, ajo e shoqëroi me sy. Seç ndjeu.
U ngrit, hyri në banjë, iu afrua dritares dhe pa në rrugicën
e tyre një benz të zi. Iu drodh zemra. Ato lloj makinash ishin
të Ministrisë Punëve të Brendshme...
* * *
Të nesërmen, në shtëpi kishte plasur Sigurimi i
Shtetit. Ishin tre oficerë. Nëna u priu në dhomën
e miqve. Ata i bënë shenjë të mbyllte derën.
Nuk ndenjën shumë, por kur dolën, nëna e kthye në kuzhinë e
bërë limon në fytyrë. I kishin dhënë ultimatumin
që plaku duhej të kthehej nga kishte ardhur.
“Eshtë bërë një gabim, kuptoni? Eshtë bërë një gabim
në ambasadën tonë në Itali. Plakut nuk duhej t’i
qe dhënë vizë.”
“Përse? Përse xhanëm? Ç’ka bërë ?”,
pyeste nëna.
“Ne jemi këtu për të bërë detyrën”,
thanë ata. “Ju duhet t’i thoni atij të largohet
brenda dyzet e tetë orëve”.
Si mund t’i thoshte babait të kthehej nga kishte ardhur se “qe
bërë një gabim?” Si qe e mundur të qe bërë një gabim “kaq
i madh”?
Plaku kishte vënë re që diçka nuk shkonte atë pasdite.
E kuptoi që qeveria po merrej me të. E kishin paralajmëruar
miqtë e tij që kur qe nisur prej Amerike. I kishin thënë të mos
kthehej në Shqipëri. Ai kishte heshtur e pastaj kishte bërë si
i kish thënë mendja e tij.
Sidoqoftë, një parandjenjë e kishte bërë që të mos
lajmëronte askënd për ardhjen e tij. Po kthehej në familje
pas 45 vjetësh…
- Babë, a don të pish diçka? - kishte folur e bija,
pa guxuar të hapte bisedën që e kishin urdhëruar
të bënte.
- Jo, asnjë send.
-
A don ndonjë ambëlsinë?
Qe shumë e vështirë për të që t’i
thoshte babait se ç’po ndodhte. Si mund t’i thosh ”ik
o babë nga ke ardhur, se qeveria këtu nuk të do!” “Ç’punë ka
qeveria? Unë jam baba i juaj. Kam ardhë tek fëmijët
e mi, në shtëpinë time!”
Kush e dinte si do
përgjigjej plaku. Plaku heshtëte e bluante.
* * *
Të nesërmen në mëngjes, Sigurimi i Shtetit u dha
përsëri në shtëpi. Nëna nuk e kishte zbatuar
urdhërin. Kësaj here bashkë me ta kishte ardhur edhe një tjetër.
Dukej më autoritar. Duhej të qe edhe më i madh në pozitë.
Ai hyri drejt e në kuzhinë, ku rrinte plaku. Mbi tavolinë,
në taketuke qe bërë një pirg i madh bishtash cigare.
Ai toku një gotë raki me të (Mari-Ana kishte shqyer sytë.
Mendoi se kjo hollësi atij mund t’i kushtonte punën,
sikur një nga vartësit ta raportonte më lart) e i tha:
- Ju mund të vini në Shqipëri më vonë, ndoshta,
por tani duhet t’u nisim përsëri në Amerikë.
Eshtë bërë një gabim në ardhjen tuaj.
- Ani, ani, - tha plaku. - Gabime bahen.
U duk sikur qe i
përgatitur për këtë. Gjakftohtësia
e tij u dha zemër të gjithëve në familje. Ashtu siç po
merrnin ngjarjet, prisnin të ndodhte më e keqja. Vëllai
i Mari-Anës ishte i vetmi që e përcolli plakun duke e
shtyrë në karriken e ulokut deri brenda në pistën
e Rinasit, pranë avionit.
Të nesërmen ai e ndjeu që gjurmohej
nga Sigurimi i Shtetit. Ishte dhjetor i vitit 1989.
* * *
Zilja e telefonit
e shkëputi Mari-Anën nga mendimet. Ndonjë shok
i gjyshit që interesohej për shëndetin e plakut? Daja
nga Kanadaja?
Por jo. Dikush e
ftonte të punonte në një kafe. Pse jo,
kishte thënë ajo pasi i kishte kaluar habija e parë. Duke
punuar ndoshta do harronte pikëllimin e saj.
* * *
Atë pasdite, tek lante filxhanët e kafes bënte çudi
me veten se si nuk kishte patur fare klientë atë ditë.
Bosi i saj kishte hyrë dy herë në kafe dhe kishte dalë po
ashtu, me një vështrim të papërcaktuar, pa thënë asnjë fjalë.
Ajo bluante mendimet e saj ndërsa lante filxhanët për
herë të dytë. Një burrë i vjetër hyri në lokal.
Mari-Ana i u afrua ekspresit. Nuk ishte e sigurtë nëse e kishte
parë atë fytyrë më parë.
- Turke? Ekspres? - pyeti ajo.
Burri heshti një copë herë sikur të qe vështirë për
të vendosur.
- Ma ban një expres, - tha ai duke futur dorën në xhep...
- Nuk paske klienta
sot, - vërejti plaku e s’po ia hiqte
sytë nga fytyra. Ana qe mësuar me vështrimet hetuese të klientëve.
Kjo ndodhte zakonisht me ata që hynin për herë të parë në kafe,
jo me klientët e vjetër. Ajo s’foli.
- Sa kohë u bane këtu?
- Pothuaj dy muaj, - tha ajo.
- A ke fillu me e
njoftë Bronksin?
- Jo, me thënë të drejtën, vetëm këto
dyqanet këtu rrotull ku blej gjëra për familjen në Shqipëri.
Kam frikë të shkoj më larg, se mos humbas. Kjo kafe është dy
rrugë larg prej shtëpisë së gjyshit ku banoj.
- Si asht gjyshi? - pyeti ai papritur.
Ana e vështroi në fytyrë. A thua e njeh ky gjyshin tim,
pyeti veten ajo. Kishte tre ditë pa e parë gjyshin e sëmurë.
Qëkurse e kishin transferuar nga spitali Barnabas në Kalvari,
Mari-Ana qe ndjerë keq. S’e kishte idenë fare se ku binte
ky spital. Qyteti ishte jashtëzakonisht i madh dhe i panjohur për
të. Gjergji, një i njohur i gjyshit, i kishte premtuar se do
ta shpinte në spital dy herë në javë. Gjyshi kishte
kancer në pankreas. Herën e fundit që kishte qenë atje,
e gjeti plakun duke rënkuar nga dhimbjet.
“Ma mirë me vdekë sa ma parë se nuk ka ma kuptim
me duru këto dhimbje pa shërim”, i kishte thënë të mbesës.
Ana s’kishte parë kurrë një plak të rënkonte
dhe i qe dhimbsur gjyshi në shpirt.
I kishte bërë një telefon dajës së vet në Kanada.
Ai i kishte thënë se gjyshi nuk kish shpëtim dhe se ai
prej andej ishte në lidhje të vazhdueshme me doktorët
e spitalit. Pastaj e kishte pyetur se ç’kishte ndërmend
të bënte pas vdekjes së gjyshit. A do të rrinte në Amerikë,
apo do të kthehej në Shqipëri? Mari-Anës i qenë kujtuar
fjalët e të gjithëve që e inkurajonin të rrinte
në Amerikë, se “Shqipërinë aty e kishte”.
Një i panjohur në telefon që i ishte prezantuar si avokat
që merrej me problemet e emigracioniti kishte bërë pothuaj
të njëjtën pyetje: “A donte të bënte dokumentet
për të qëndruar në Amerikë?” Mari-Ana
qe hutuar krejt. Ajo kishte ardhur për gjyshin e sëmurë.
”Pse nuk i thua gjyshit të të adoptojë? Merri një firmë në spital
dhe aq!”, kishte thënë ai.
Mari-Ana qe rrënqethur. Sugjerimi i avokatit për t’i
marrë një firmë adoptimi një plaku që po jepte
shpirt i qe dukur sa makabër aq edhe absurd. Me sa duket, avokati
shqiptar sapo kish hapur zyrën e tij dhe i duheshin klientë.
I qenë mbushur sytë me lot. Pas asaj mbrëmjeje, ndjenja
e dëshpërimit dhe zhgënjimit s’i ndahej. Qante pothuajse
përditë. Qante nga malli për vendin, për familjen
e vet, qante për gjyshin që s’do ta shihte më, këtë njeri
që sapo kishte filluar ta njihte dhe i qe bërë kaq i dhimbsur.
Kishin mbetur kaq shumë gjëra pa thënë.
Plaku qe shtruar
në spital vetëm dy ditë pas mbërritjes
së Mari–Anës në Nju Jork. Kaq shpejt? I qe dukur
sikur ajo ambulancë e bardhë ia kishte rrëmbyer gjyshin
për të mos ia kthyer më. Vështronte e përhumbur
piklat e shiut që rrëshqisnin ngadalë mbi xhamin e dritarese
dhe përtej, një qytet të madh e të pafund ngjyrë gri.
Kishte marrë tërë atë rrugë të largët
për t’iu ndodhur pranë dhe s’arriti të rrinte
as dy ditë me të. Ç’ti thoshte familjes në Tiranë?
Kur morën telegramin nga Nju Jorku që i lajmëronte se
gjyshi qe sëmurë me kancer, ata kishin ngrirë një moment
e pastaj me një gojë kishin thënë: “Nga dëshpërimi!”
I vëllai kishte mbledhur të hollat për biletën e
udhëtimit e të gjithë ishin qetësuar me mendimin
se së paku gjyshi do kishte dikë nga familja në muajt
e fundit të jetës së vet.
Mbetur e vetme në apartamentin e vogël, çdo gjë që shihte
përreth qe bërë papritur e shtrenjtë për të;
tavolina, shtrati, telefoni me numra të mëdhenj, (gjyshit i
qe dobësuar shikimi shumë) gazetat, librat. Lahuta e Malsisë,
Shejzat, Kanuni i Lekë Dukagjinit, një libërth i vogël
i zverdhur nga koha- proces verbal i një mbledhje të Vatrës,
(gjyshi kishte qenë antar i saj) dhe tre libra të shkruar nga
vetë ai. Ishin libra dokumentarë të mbushur me fotografi
martirësh, datash e ngjarjesh. Gjyshi kishte bërë një listë emërore
të familjeve të dëgjuara të Shqipërisë së veriut,
të vrarët pa gjyq nga regjimi i 44-ës në Shqipëri.
Mes tyre gjeti tetë emra nga familja e saj dhe fotografi të babait
të gjyshit: Bajraktari i Kthellës. Ai qe një burrë i
veshur me tirqe, me pamje trimi e sy zhbirues. Në krah të tij
i biri, një burrë i hajthëm me pak mustaqe. Emrin e tij
e kishte dëgjuar nga nëna e saj për herë të parë.
E kishin bërë fajtor pa faj për vrasjen e një misionari
të lartë dhe e kishin pushkatuar bashkë me disa malsorë të tjerë para
një grope të hapur posaçërisht... I rënë në gropë ai
kishte thirrur: “Më bini prapë bre burra, se hala s’kam
vdekë!”
Qenë nxituar ta varrosnin për së gjalli. Mari-Ana kishte
gdhirë mbi ato libra. Librat e gjyshit e kishin lidhur me një botë për
të cilën kishte dëgjuar e tani po e prekte të gjallë,
të vërtetë.
Si kishte duruar
ai pa familjen e vet për dyzet e pesë vjet?
* * *
- Që kur s’e ke parë gjyshin? - e përmendi zëri
i klientit.
- U bënë tre ditë dhe pres çdo çast të më thërrasë Gjergji,
- tha ajo. - Ai më çon në spital te gjyshi, se unë nuk
e di ku ndodhet spitali Kalvari.
- Tre ditë? – tha plaku. - Nuk janë shumë,
por…
Ai vuri ngadalë filxhanin e kafesë në tavolinë.
- A e di ti që gjyshi të ka vdekë? - tha ai papritur
dhe Mari-Ana e ndjeu veten si të goditur nga rrufeja. Mbuloi gojën
me dy pëllëmbët për të mos e lënë britmën
jashtë...
Sytë e saj të tmerruar mbetën hapur mbi lajmëtarin.
- Po, - tha plaku,
- gjyshi yt është në shtëpinë funerale.
Atje është edhe daja yt nga Kanadaja që ka ardhë për
me e varrosë ... Bahu e fortë!
Mari-Ana ishte në gjendje shoku. Kishte qëndruar e vetme
në një dyqan të zbrazët gjithë ditën, duke
bërë çudi pse lokali qe bosh fare atë ditë.
Tani e kuptoi që të gjithë klientët dhe bosi i saj
e dinin që asaj i kishte vdekur gjyshi. Të gjithë. Ndaj
i kishte përfshirë dheu, se askush s’kishte guxuar t'i
jepte lajmin e kobshëm për gjyshin. Më së fundi kishin
dërguar atë burrë plak me këtë mision.
Plaku nxori një shami të zezë.
- Merre, - tha -
kjo do të të duhet. Vëre në kokë siç është zakoni
e hajde me mua tash të të çoj tek funeral home.
* * *
Shtëpia funerale nuk ishte as pesë minuta rrugë me këmbë nga
vendi ku punonte Mari-Ana. Asaj i kishte rënë të kalonte
shpesh pranë asaj godine të ftohtë, bardhë zi, me
një indiferencë të tillë sikur ajo dhe Mari-Ana s’do
t’u binte kurrë të takoheshin. O Zot, sa frikë e
kishte vdekjen ! As në ëndërr nuk e pranonte! Ëndrrat
i kishte paralajmërime. I dilnin.
Kishte qenë dhjetor, tamam si kjo kohë, prag i vitit të ri,
kur kishte parë atë ëndërr të frikshme: tërmet
në shtëpinë e saj! Një tërmet të madh.
Katër muret e shtëpisë lëviznin e nuk ishin në gjendje
të mbanin tavanin. Tavani qëndronte pezull në ajër
duke shkarë anash. Shtëpia kishte mbetur pa tavan. Qe zgjuar
nga gjumi e lemerisur: “O Zot, vetëm vdekje mos na dërgo!”
Atë mbrëmje e kishin marrë në telefon nga Tirana.
I vëllai i kishte dhënë lajmin e pabesueshëm: “Ka
ardhur gjyshi nga Amerika!”
Lajmi kishte qenë diçka krejt e kundërt nga vdekja,
por qe një ringjallje me peshën e një tërmeti. Tërmeti
që solli vdekjen.
Këtë ndjente ajo tek kapërcente pragun e shtëpisë funerale.
Në të dy krahët e korridorit të gjerë ishin
hapur dy dyer. ”Dy arkivole”, i punoi mendja vetëtimthi.
Nga njëra derë dëgjohej e qara e grave, nga dera tjetër
vinte heshtja. Mari-Ana rregulloi instiktivisht shaminë e zezë mbi
flokë dhe mori për andej.
Kur u dha në derë, ata që ishin aty kthyen kryet. Me
një vështrim të shpejtë Mari-Ana përfshiu tërë dhomën
e gjatë në krye të së cilës ishte arkivoli i
zbukuruar i plakut, ndërsa në krahun tjetër të dhomës
qëndronin ndoshta jo më shumë se pesëmbëdhjetë a
njëzet vetë. Midis tyre një burrë me trup të shkurtër
veshur me pardesy ngjyrë kremi. Burri binte në sy nga fisnikëria
në të parë. “Daja!”, klithi Mari Ana në shpirt.
Ishte një dajë që s’e kishte parë kurrë,
por në momentin që sytë e tyre u takuan të dy e njohën
njëherësh njëri- tjetrin. Ishte një thirrje gjaku.
Ai i ngjante shumë gjyshes. Ajo iu lëshua në krahë dhe
ai e mbajti për pak sekonda ashtu, duke ndjerë të qarën
e saj, pastaj shoqëroi tek trupi pa jetë i plakut. Arkivoli
qe si një kuti e bukur e veshur në mëndafsh të bardhë pala-pala.
Gjyshit i qe dukur
i ngushtë krevati i nënës me çarçafë të bardhë pambuku
për të fjetur, por në këtë kuti të mëndafshtë ai
dukej se prehej në qetësi. Kishte dashur të vdiste në Shqipëri,
ta treste toka ku u lind, por nuk e lanë. Dhe ai, më në fund
iu dorëzua tokës që e ushqeu.
Mari-Anës i rridhnin lotët vetiu dhe ndjeu t’i
dridhej mjekra.
Ishte një ditë para vitit të ri dhe varrimi qe lënë dy
ditë më pas.
Mbrëmja e vitit të ri kishte qenë gjithënjë mbrëmja
më e veçantë për Mari-Anën. Ishte ditëlindja
e saj. “Ç’dhuratë të solli Viti i Ri për
ditëlindje?”, e pyesnin kur qe e vogël.
“Gjyshin e vdekur… gjyshin e vdekur… gjyshin e…",
rënkonte tanimë një zë i brendshëm, në përgjigje
të asaj pyetjeje të largët...
© Albana Melyshi Lifschin/
(Nga libri “Takim me te paprituren” bot. 2006)
|