Prof. Dr. Klara Kodra
Poezi me dhuntinë e vetvetshmërisëMbi poezine e Albana M. Lifschin në librin"Ka gjithmone diku" | |
Të gjithë fëmijët dhe të gjitha lulet kur lindin
në dukje ngjajnë me njëri -tjetrin apo me njera tjetrën
dhe megjithatë secili prej tyre është i papërsëritshëm
. Kështu ngjet edhe me vëllimet e poezive. Duhet t'i shikosh
nga afër për të gjetur veçantinë e tyre dhe
kjo është detyra e kritikëve. Çdo vëllim me
poezi synon drejt veçansisë për të mos përmendur
origjinalitetin që arrihet rrallë. Natyrisht kjo lidhet me
shkallën e talentit por edhe me guximin. Duhet guxim për të qenë vetvetja,
për të mos imituar verbërisht as mjeshtrit e së kaluareës,
as avangardët e të sotmes, për të mos iu përshtatur
shijes së publikut, por për ta udhëhequr atë. Vëllimi
i Albanës e ka këtë guxim të çiltërsisë.
Poezia e Albanës po të përfshijmë edhe poezitë e
mëparshme e ka këtë veçori,që nuk lindi nga ëndërrimet
naive të adoleshencës, të asaj moshe që kthen gjithçka
në poezi, lindi relativisht vonë nga një personalitet
i pjekur që eci në fillim në rrugën e prozës.
Në këtë vëlllim të tretë mendoj se autorja
e ka krijuar profilin e saj të veçantë, që shfaqej
qysh në vëllimin e dytë.Poezia e Albanës e lindur
në një klimë lirie nuk e ka atë patetikë retorike
të trashëguar prej poezisë së Rilindjes dhe më vonë të Realizmit
socialist, por nuk e ka as atë erresi të përhapur tek
poetët bashkëkohor që pretendon për thellësi
e modernitet dhe që s'është veçse një modë jo
e prerë për çdo individualitet krijues, një prirje
që jo rallë fsheh zbrazëtirë. Poezia e Albanës
nuk është as një poezi fantazie shpërhtyese apo figuracioni
befasues, një lloj poezie që mund të arrijë kulme,
por që paraqet rreziqe për poetët që s’e kanë ndjenjën
e masës. Por mjaft folëm për çka s'është poezia
e Albanës.Le të përpiqemi ta përkufizojmë se
si është. Kjo poezi ka dhuntinë e vetvetshmërisë,
kusht i çdo poezie të vërtetë që duhet të ketë zërin
e vet. Zëri i mëllenjës s'është si i bilbilit,por
mund të ketë bukurinë e vet, po qe se mbetet zë mëllenje
e s’pretendon të jetë zë bilbili. Albana e ka tani
këtë zë të vetin. Poezia e saj është e
thjeshtë spontane dhe njëkohësisht zotëron konçizitetin
dhe koncentrimin, pa rënë në fragmentarizëm,as në thatësi
duke ruajtur një ekuilibër të brendshëmn. Jo rallë kjo
poezi ngjan si epigrafike. Poezia e Albanës është një poezi
që e ka mesazhin e vet, por që di të integrohet me formën.
S’ka gje më të gabuar që të shikosh mesazhin
dhe formën si dy bashkëudhëtarë që përpiqen
të vrasin njëri tjetrin, ata janë përkundrazi dy
vëllezër siamezë që s’i ndan dot njëri
nga tjetri pa rrezikuar jetën e secilit.Poezia e Albanës ka
se çfarë të thotë për temat e mëdha ekzistenciale
të dashurisë në kuptimin e saj të gjërë të jetës
dhe vdekjes së rinise që ikën dhe për një temë nevralgjike
si ato të idenditetetit që ajo e njohu tepër qartë e
ndarë midis dy vendeve, atdheut të origjinës dhe vendit
ku jeton e punon. Shumë domethënëse për këtë është vjersha
e shkurtër "Betimi" ku në shpirtin e saj shkrihet
flamuri me 50 yje i atdheut të ri dhe flamuri kuq e zi i tokës
mëmë. Folëm për karakterin epigrafik të poezisë së Albanes,për
koncizitetin lartë që ajo arrin aq sa ndeshim edhe vjersha
që përbëhen prej vetëm një distiku. Ka poezi
që mbështeten vetëm në një figurë të goditur
si vjersha "Shkalla e poezisë" që hap vellimin. Disa
vjersha të Albanës mbështeten si një gjetje,një detaj
që rimerret me një kreshendo graduale për të arritur
në kulmin shpërthyes siç ndodh në vjershat “Dje
preva floket" dhe "Dje sot dhe nesër" Dje duke menduar për ty, sot duke mendur për ty, nesër,nëse ende do të humbisja jetën…
| |
Ali Podrimja Loja mes zjarrit e fjalëve | |
Poezinë e përcjell
vetëm kur lëshon shtat mes zjarrit e fjalëve. Kemi të bëjmë me
diçka që i afrohet filigranizmit deri në përsosje të tekstit
kur hedh nga trupi fjalët e tepërta ose ndonjë figurë që mjegullon
horizontin, pra kur krijuesi është i përqëndruar të artikulimi
ekuivok. Të tmerrshme janë bredhjet e skribomanëve që humbin
durimin dhe nuk dijnë ta gjejnë rrugën për tek e bukura. Poetesha e njohur suedeze Linda Aberg thotë: “Është vështirë të shkruash shkurt”. Poezia është diçka që lëviz dhe mban gjallë kujtesën. Krijuesi duhet të ketë kujdes në konceptin e asaj që e hedh si ide, mesazh, ndoshta dhe me evoluimin e vetë tekstit poetik. Leximi i tekstit varet kryesisht nga qasja e recipientit: ç’dëshiron të potencojë nga mesazhet. Miku im Zija Çela mbështet se modernitetin e poezisë e mbajnë gjallë: eliptizmi dhe revolta ndaj shkarjeve shoqërore, njerëzore, nuk prajnë pra kërkimet që duhen parë ato si përpjekje për poezi të pastër dhe me vlera universale. Përmbledhja e poezive “Ka gjithmonë diku” e Albana M. Lifschin ngërthen në vete sensibilitet të çuditshëm, të rrallë do të thoja. Kisha përpiluar edhe më parë ndonjë libër të krijueseve shqiptare, si dhe Antologjinë e poeteve “Taket e larta”, viti 2000, që më kishin mahnitur me artikulimin e mesazhet e tyre. Albana ka diçka që të nxit ta ndjekësh udhëtimin e saj imagjinativ. Tek e lexon poezinë e saj bindesh se kjo zonjë e letrave shqipe vë në funksjon njerëzoren, i rri anash vorbullës së asociacioneve trishtuese, ndërsa recipienti shpalos gjuhën e figurave, na shëtit deri të enigma “në përkryerjen ritmike e kuptimore të tekstit poetik”, siç do të thoshte Ezra Pound. Tek i bashkohemi udhëtimit të saj, në të vërtetë hulumtojmë vlerat kulminante në librin e përmendur me titull domëthënës “Ka gjithmone diku", që nuk janë të pakta. Disi na kujtohet John Ashbery dhe vargu i tij “Thjesht të jetuarit nuk mjafton”. Trokasim në botën e sekreteve, të intensitetit të ndjenjës së dashurisë, megjithëse” ndjeshmëria, siç shkruan Elioti ndryshon nga një brez në tjetrin, duam apo s’duam ne…” Temat e mëdha si vdekja e identiteti i rrezikuar pranohen shpesh si poezi dokument. I këtij mendimi është edhe kritiku e poeti polak Leszek Szaruga.Tek kaloja kufirin vdekjeprurës mes Bllacës e Dardanisë nën ushtimën e plumbave të padukshëm kisha vërejtur imazhin e antikitetit: një nënë e re e tmerruar vraponte drejt turmës së pafundmë 1999, tërhiqte një fëmijë përdore ndërsa tjetrit ia afronte gjirin, por fëmija fatkeqësisht ishte i vdekur. Kuja e saj kishte ngritur në këmbë një botë të tërë të ekzodit. Më vonë e shkrova poezinë që ishte: dëshmi e hidhur e tragjedisë së ndodhur në fund të shekullit XX. Albana M. Lifschin është ndër të paktat krijuese shqiptare që poezinë nuk e ngarkon me fjalë e me sekuenca trishtimi, u rri anash tërmeteve shpirtërore dhe mbështet se “gjërat duhen thënë bukur e me dinjitet, qoftë edhe përmes një skice apo poezie erotike se jeta njerëzore është kompleks ndjenjash e fatesh; aty asgjë nuk është tabu as privilegj për njerën anë të duetit.” Mund të elaborohen në detaje edhe gjërat më intime të qenies njerëzore, se arti kërkon të pamundshmen. Madhështinë si krijuese dhe njeri, Albana arriti ta thotë përmes shumë poezive të saj vërtetë antologjike. Me këtë rast dua të kujtojmë vargjet brilante te “Shkalla e poezisë”, por kjo nuk është e vetmja në këtë përmbledhje. Po ashtu titulli i librit nxit të mendosh se ç’është ajo që gjithmonë gjendet diku. Mbetet kjo enigmë edhe për recipijentin. Në pyetje është kujtesa, se drama njerëzore u reprizua shpesh në Gadishullin Ilirik dhe atë e paguam shtrenjtë... Poeteshën e ndjek kjo frikë qoftë përmes njerëzve të saj, që i njeh apo të atyre që u bënë dhe atdheu. Nuk pranon të ngris dorë nga himnizimi i dashurisë, se dashuria është diçka hyjnore. Është e bindur se vetëm nuri i saj mund ta shpëtoj njeriun nga apokalipsi. Përmbledhja e poezive të Albanës shënon triumfin e shpirtit mbi zymtësinë që kishte pushtuar hapësirën e gjallimit tonë. Ulpianë, 2010 botuar ne gazeten ILIRIA, dt. 2 prill/2010 |
|