|
(Duke lexuar vellimin me tregime "Takim me te paprituren" nga Albana M. Lifschin)
Vëllimi i Albana Mëlyshi Lifschinit "Takim me të papriturën" të befason
duke të takuar me një vepër letrare plot aromë jete
dhe me parfumin e magjishëm të një talenti që i qëndron
besnik thelbit të vet, që nuk tundohet nga modat, por guxon të jetë vetvetja.
Janë tregime realiste që dëshmojnë për realitetin
që ka ende ky drejtim letrar, janë tregime ku personazhet kanë jetën
e tyre të veçantë, që merr dritë nga shpirti
i shkrimtares, po është edhe e pavarur.
Mund t'i quash aktuale në kuptimin e drejtpërdrejtë të fjalës
se kanë në qendër të vet temën e emigracionit,
një temë sa të gjallë aq shqetësuese.
Në tregimet e Albanës ndërthuren dy botë, bota amerikane
dhe bota shqiptare. Amerika e shkrimtares është një Amerikë reale,
jo "ferri imperialist" i mitit të diktaturës, po as
parajsa e ëndërrave tona për liri dhe demokraci, një botë më vete
që ka madhështinë e vet, por edhe rregullat dhe ligjet e
veta të hekurta. Shpesh këto tregime kanë një komponent
autobiografik që ua shton forcën emocionale, pa ua zbehur objektivitetin
dhe vitalitetin artistik.
Autorja ka ditur që tipave të marra nga
jeta t'u japë një jetë të dytë, "më e
vërtetë se e vërteta" dhe të krijojnë një mikrogaleri
tipash simpatikë dhe antipatikë: Brikenën që u
josh nga ëndrra amerikane, po nuk vendos dot që të flijojë për
hir të fitimit rininë dhe dashurinë, "vjehrrën
amerikane" këtë grua që mëshiron gruan amerikane
me cilësitë e saj dhe me ndonjë tipar të pakuptueshëm
për mentalitetin shqiptar, Ronaldin, hebreun amerikan, që pretendon
për botë të gjerë shpirtërore, po në fakt
nuk ngrihet dot mbi mentalitetin e vet të ngushtë, profesorin
e shkencave që shndërrohet në servil dhe spiun për
të mbijetuar në botën e ashpër të parasë,
Anën që ndonëse pranon ndonjë kompromis të vogël
(si atë të paraqitet myslimane te myslimanët dhe katolike
te katolikët, duke qenë bijë e një martese të përzier)
po nuk arrin kurrsesi që për hir të parasë të mohojë njerëzoren,
andaj i kundërvihet me guxim boses së vet; Lirinë,
këtë grua thellësisht të emancipuar që din
të dashurojë, po edhe të heqë dorë nga dashuria
dhe shumë të tjerë.
Figura e "vjehrrës amerikane" spikat e çuditshme, por edhe
tërheqëse. Kjo grua është energjike, praktike, optimiste,
ka ndjenjën e humorit, zotëron një vetpërmbajtje dhe një ekuilibër
që nganjëherë duket se e afron në caqet e jo-njerëzores,
siç ndodh kur i vdes e motra. Po kjo grua me vetëkontroll të lartë është megjithatë aq
njerëzore sa ndjen empati ndaj nuses shqiptare dhe për hir të gëzimit
të saj përmban shqetësimin për djalin e vet dhe ia feston
asaj ditëlindjen. Ky gjest njerëzor zbulon thelbin e karakterit të saj.
Figura e Ronaldit, përkundrazi, negative për nga thelbi egoist, është ndërtuar
mbi kontrastit midis "maskës" dhe "fytyrës". Njeriu
që ngjan në fillim aq i zgjuar, i kulturuar, i sjellshëm, e shfaq
fytyrën e vet kur i cënohet interesi dhe për hir të fitimit është i
gatshëm të shkelë ndjenjat e të tjerëve. Vlerësimin
e kësaj figure e bën vetë protagonistja nëpërmjet metaforës "Ti
s'i pëlqen lulet" (lule reale, por edhe ato të shpirtit).
Tregimet e Albanës janë të thjeshta, me dinamizëm veprimi
dhe dialogjesh, po edhe befasuese jo për gjetjet e kërkuara, por për
zbulimin e papritur të ndjenjave të personazheve. Në novelën
e vetme të vëllimit përdoret ndërtimi polifonik, alternohet
këndvështrimi i dy protagonistëve, që kanë secili përgjegjësinë e
vet në konfliktin që i ndan. Fundi vjen sa befasues aq edhe i natyrshëm.
Në disa tregime përdoret me efikasitet veta e parë, në të tjerat
veta e tretë.
Tepër tragjik dhe njëkohësisht i pushtuar nga një vetëpërmbajtje,
që e bën për vete lexuesin, është tregimi "Shamia
e zezë" ku komponentja autobiografike është objektivizuar.
Paradoksi tragjik për një njeri të çiltër, të ndershëm
e madje trim të cilit i mohohet diçka që s'i mohohet as kriminelit
më të madh, një copë tokë për varr në atdhe,
jepet prej autores me një thjeshtësi dhe një mungesë mllefi,
që e rrit tragjizmin. Një personazh tepër tërheqës është Mari-Ana,
për të cilën gjyshi është shndërruar në legjendë dhe
rend larg përtej detit për t'i ëmbëlsuar çastet e
fundit. Një ironi tragjike e përshkon dialogun imagjinar që mbyll
tregimin: "Ç'dhuratë të solli Viti i Ri?" " "Gjyshin
e vdekur"
Tregimet e vëllimit siç thamë janë në thelb realiste,
po të një realizmi që ka përfituar edhe nga teknikat moderne
si retrospektiva dhe polifonia, ndonëse autorja i përdorur me masë.
Arti i tyre qëndron paradoksalisht në mungesën e "artit" në çiltërsinë dhe
komunikimin me lexuesin Në këto tregime s'ka gjetje të rafinuara
stilistike, s'ka "errësi" nuk mjegullohen me qëllim personazhet.
Megjithatë këtu ka jetë, ka poezi, ka mendime dhe ndjenja të fuqishme.
Klara Kodra
Kritike letrare, Doktore e shkencave
(back to the top)
|
|