ALBANA MELYSHI LIFSCHIN

"Para dy vitesh, rastësisht në librarinë e aeroportit të Rinasit, nga që më është bërë zakon t’u hedh një sy librave të rinj para se të marr avionin, pashë emrin e saj në kopertinën e librit “Vjehërr amerikane”. E mora menjëherë, nisur thjeshtë nga që autorja ishte Albana, por pasi e lexova me një frymë sa zgjati udhëtimi Tiranë-Londër, u binda se këtë libër nuk duhej ta humbisja kushdo që të ishte autori i tij."

Mëhill Tanushi
gazetar

" Albana erdhi ne Amerike me anglishte te ditur, u martua me nje amerikan, pra pati fat ta njihej heret psikologjine e vendasve...

Duke qene e talentuar ajo mundi te sjelle me mjeshteri ne nje varg tregimesh dhe tani tek novela "Nje vjeherr amerikane", pikerisht kontrastin e dy psikologjive: psikologjise sone shqiptare dhe asaj amerikane te vendasve.

Krijimet e saj lexohen lehtesisht mbasi jane krijuar pa sterhollime, po me nje rrefim qe rrjedh thjesht e natyrshem.

Kushdo qe deshiron te njohe psikologjine amerikane per te pershpejtuar pershtatjen me jeten e atdheut te ri, duhet pa tjeter ta lexoje me vemendje krijimtarine tregimtare te Albanes..."

Prof. Thanas. L. Gjika

Vjehërr amerikane

novela e plotë

Më kujtohet se atë ditë që do të takohesha për herë të parë me vjehrrën, kisha emocione. E para, sepse, sigurisht, si çdo grua, edhe unë doja që t’i pëlqeja vjehrrës. Dhe, e dyta, vetë fakti që ajo ishte amerikane, e ndërlikonte disi punën. A duhej të vishesha thjesht apo ta vlerësoja këtë si një rast të veçantë? E nga ta dija unë shijen e saj?! Të them të drejtën, u vura në siklet. I nxora njërin pas tjetrit fundet, bluzat e fustanet, që t’u hidhja një sy. Përpiqesha t’i kombinoja, pastaj i hidhja e pakënaqur mbi shtrat. Sa më shumë të përpiqesh të rregullohesh, më keq të del! Përfundimisht, i vara edhe një herë të gjitha rrobat në raft dhe vendosa të shkoja me ato që kisha në trup: fundin e zi dhe bluzën e kuqe. Një orë më vonë do ta kuptoja se i gjithë ai siklet kishte qenë i kotë.
Vjehrra ime, një grua trupshkurtër, e veshur me një palë pantallona bojë qielli dhe një bluzë të trikotuar me një kombinim ngjyrash blu me të bardhë, më priti në krye të shkallëve me një buzëqe-shje të lehtë, e cila u bë më e ngrohtë e më e sinqertë gjatë kohës që bisedonte me mua. Më pyeti për familjen dhe për Shqipërinë. Ajo qe e vetmja që nuk më tha se kishte dëgjuar që “Shqipëria ishte vendi më i varfër në Evropë”. Në të kundërt, u interesua të dinte si qëndronte problemi i Kosovës, si shpjegohej që ata ishin shqiptarë dhe nuk jetonin në Shqipëri. Për mua kjo qe një temë për të cilën mund të flisja tërë pasditen. Ajo më dëgjonte me vëmendje. Dhe pastaj më pyeti për shtypin në Shqipëri: kishte dëgjuar se nuk kishte liri shtypi. Më vonë i tha të birit të merrte aparatin e të na bënte disa fotografi. Ndërsa aparati automatik po bëhej gati të shkrepej, ajo ma kaloi krahun rreth belit. Pastaj u kthye përsëri në divan, vuri syzet dhe mori në duar një libër. Majku dhe unë dolëm në verandë. Pas dy orësh, kur po bëhesha gati të ikja, ai më tha se “mamasë i kisha pëlqyer”.
- Sa vjeç është mamaja? - e pyeta unë.
- Tetëdhjetë e katër.
- Sa?! - s’u përmbajta unë. Më qe dukur rreth të 70-ave.
- Eshtë e mbajtur, - tha ai, duke vënë buzën në gaz.
Më vonë, sa më shumë që e njihja dhe afrohesha me vjehrrën, aq më tepër pyesja me vete se cili ishte sekreti i rinisë së saj. Kjo grua dy herë në javë shkonte në një shtëpi pleqsh, për të ndihmuar vullnetarisht, dhe dy ditë të tjera luante letra me shoqërinë e saj në shtëpi të vet. Një pasdite në javë shkonte në kinema dhe një herë në muaj, në shfaqjet e Broduejit. Të dielave u bënte nga një vizitë të shkurtër djemve të saj ose priste ta vizitonin ata. Çdo gjashtë muaj shkonte në Florida te motra e saj më e madhe, Toti.

Teze Toti

Kohët e fundit, Toti, që i kishe mbushur të 90- -at, ishte e sëmurë me kancer. Mjekët i kishin thënë se mund të jetonte edhe vetëm dy muaj, por mund të jetonte edhe 6 muaj. Më çuditte fakti që ata ia kishin thënë ashtu, troç.

Atë mbrëmje që morëm këtë lajm, shkuam te vjehrra. Si gjithnjë dhomën e mbushte zhurma e televizorit. Ajo gjithnjë e ngrinte shumë vëllimin e zërit. Na priti si zakonisht, buzagaz dhe, duke u kthyer nga i biri, tha se, para se të uleshim të darkonim, kërkonte një nder nga ai: t’i hidhte një sy kompjuterit, se nuk i merrte dhe as i përcillte mesazhet në rregull. Dhe më ra ndër mend se kishte ca kohë që nuk kisha marrë receta gjellësh prej saj në e-mail. Zakonisht i futja ato diku në ndonjë skutë në kuzhinë e s’kujtohesha që t’i përdorja.
Të dy, nënë e bir, jepnin e merrnin me kompjuterin, ndërsa unë rrija ulur në aneksin e kuzhinës. Zëri i lartë i televizorit po më shqetësonte.
- Mama, ta ul pak zërin? - thirra unë.
- Sigurisht, honey. Televizori ka gjithë ditën ashtu, por unë s’e kam vënë re.
Dyshoja se s’dëgjonte mirë nga veshët, por ajo vetë s’e thoshte këtë. Shtypa butonin e uljes së vëllimit dhe u qetësova
Kur u ulëm të tre reth tryezës së ngrënies, ajo na njoftoi se do të shkonte në Florida.
- Ti nuk pate fatin ta njihje nga afër Totin, - m’u drejtua ajo. - Djemtë e mi i ka dashur si të ishin të vetët. Merakosej shumë për ta. Vetë s’ka pasur fëmijë. Sa herë binte borë në Bruklin, ajo merrte në telefon: “Në televizor thonë që ka borë atje te ju. A i kanë mbathur djemtë çizmet për në shkollë?”
- Ama tërë jetën është ankuar nga shëndeti! - ndërhyri Majku. - Kur e merrnim në telefon për ta pyetur si ndiheshe, ajo na e kthente gjithmonë, “Mizërëbëll!” Kështu që im vëlla i ngjiti nofkën “Tezja Mizërëbëll”
Mua më erdhi për të qeshur. M’u kujtua se kisha biseduar vetëm një herë në telefon me të dhe, kur e pyeta “How are you?, m’u përgjigj pikërisht ashtu: “Mizërëbëll” Pastaj më pyeti si i kisha njerëzit e mi në Shqipëri. Kishte dëgjuar për turbullirat në Kosovë. Unë u preka. Ajo grua e vjetër, 90 vjeçe, ndiqte lajmet dhe e kishte bërë lidhjen me mua, paçka se unë s’kisha lindur në Kosovë. E falënderova dhe i thashë se kisha shumë dëshirë që ta njihja.
- Majku më flet shumë për ju, - shtova unë.
- Falemnderit, por kështu siç jam bërë tani, në asnjë mënyrë! Dikur po, kam qenë diçka, por jo tani.
Mua m’u kujtua fotografia e saj në një ceremoni familjare. Një grua trupvogël, por e kolme dhe e bukur. Toti thoshte se tani nuk peshonte as 40 kilogramë.
Vjehrra na tha se do të shkonte vetëm për një javë në Florida, pasi sëmundjes së Totit nuk i dihej. Pastaj u kthye nga unë:
- Apo jo?
Unë isha e fundit që mund të më drejtohej ajo pyetje.
Kisha menduar tërë rrugës se çfarë do t’i thosha e si do ta ngushëlloja për të motrën, por dukej se ajo e kishte situatën plotësisht nën kontroll. Ishte gjakftohtë. “Ndoshta të gjithë amerikanët kështu janë në këto raste”, - thashë me vete. Ndryshe nga ata, neve vdekja e të afërmit “na bënte ta humbisnim toruan” e nuk ishim në të për një kohë të gjatë.
Të nesërmen e përcollëm deri në aeroport.
Ajo qe rehatuar në ndenjësen e makinës, e mbë-shtjellë me një pardësy bezhë. Flokët e bardhë i kishte bërë me kujdes me onde, si gjithnjë. Më ranë në sy faqet e saj të lyera me ton të kuq, çuditërisht ca më shumë se zakonisht. Edhe i kuqi i buzëve sikur qe më i ndezur e jo në ngjyrë hideje, siç e vinte zakonisht. Kështu m’u duk mua apo, ndoshta, kishte merak se, ngaqë po merrte rrugë të gjatë, derisa të mbërrinte në Florida, do t’i ishte fshirë tualeti? Megjithatë “shyqyr që po shkon në Florida e jo në Tiranë”, thashë me vete. E përqafova.
- Më vjen keq!
- S’ke ç’t’i bësh, - tha. - Do të shkoj të rri vetëm një javë. Nuk rri dot më shumë. Kam edhe unë jetën time për ta jetuar.
Në mbrëmje vonë na mori në telefon nga Florida për të na thënë se kishe mbërritur shëndoshë e mirë.
- Jam e lodhur. Sonte do të fle dhe nesër do të shkoj në spital, - tha.
Të nesërmen në mëngjes na telefonoi përsëri.
- Kam harruar vitaminat në shtëpi. A mund të m’i postoni via-ekspres? S’mund të rri një javë pa to.
Majku ia kreu porosinë brenda një ore.
Kur u kthye nga Florida një javë më vonë, me një sens të lehtë humori na tregoi se Toti i kishte thënë: “Sigurohuni mirë që kam vdekur, para se të më varrosni.”
Ditët vazhduan ashtu si më parë, pa atë tronditjen që tezja ishte me kancer.
- Kësaj sëmundjeje s’i dihet, - tha vjehrra. - Nuk mund ta ndalim jetën tonë për të.

Lajmi i vdekjes së Totit, edhe pse ishte diçka që pritej, na erdhi papritur.
- U bë shumë nervoze, kur mjekët i vunë oksigjenin, - shpjegonte në telefon gruaja që kujdesej për të. “Tani, me sa duket, po vdes, - tha, - prandaj dhe po më vënë oksigjen. Por, në qoftë se po vdes, atëherë ç’kuptim ka oksigjeni?! Kjo është qesha-rake!” - Dhe nuk e shtyu dot as edhe një ditë. Kështu që s’patëm kohë që t’ju lajmëronim, - justifikohej ajo me një zë të ngashëryer. Linda - kështu quhej hauskiperja - kishte punuar dhjetë vjet për Totin, ditën dhe natën. Rroga që i kishte lidhur Toti asaj, ishte e pabesueshme. Kjo grua merrte 1200 dollarë në javë, domethënë pothuaj 5000 dollarë në muaj. Sikur Toti të qe Revlon Company! Madje Toti kishte lënë porosi që pas vdekjes së saj Lindës t’i jepnin edhe një shumë prej 10 mijë dollarësh, derisa të gjente punë e shtëpi tjetër.
- Ka kohë që Linda na ka hyrë në pjesë në trashëgimi, - bënte humor im kunat.
Në fakt, kjo kishte një të vërtetë: Linda paguhej sa një programuese kompjuteri, dhe kjo vetëm se bosja e saj ishte Toti.
Linda kërkoi të vinte për të marrë pjesë në varrimin e Totit.
- Të fluturosh nga Florida për në Nju-Jork?! Kjo nuk ka kuptim! - i tha ime vjehërr. - Varrimi do të zgjatë dy orë, i thjeshtë. Nuk ia vlen të vish në Nju- -Jork e të kthehesh në Florida brenda ditës…
Pastaj ime vjehërr hapi bllokun e telefonave dhe nxitoi të bënte lajmërimet tek të afërmit dhe tek të njohurit. La porosi e dërgoi mesazhe. Më në fund, e vari receptorin në mur dhe tha:
- Të gjithë pyesnin sa vjeç ishte Toti. Kur u thosha që i kishte mbushur të nëntëdhjetat, ata pothuaj harronin edhe të ngushëllonin. Kështu që fillova t’u them se “ishte 5 vjet më e madhe se unë”, dhe atëherë tregoheshin më të kujdesshëm. Sidoqoftë, shoqëria e moshës së saj ka ikur me kohë. Ata që do të vijnë për ngushëllim, janë mosha ime ose më të reja se unë, po të kesh parasysh se unë shoqet i kam edhe më të reja se veten.
- Më të rinjtë, si mosha ime, duhet të marrin leje nga puna, po qe se do të vijnë në varrim, - s’iu ndenj Xhejmsit, tim kunati, pa ngacmuar.
- Oh, lëri këto, Xhejms! Ti e di që jot emtë nuk kishte shoqëri me dyzetvjeçarët.
Në mbrëmje zilja e telefonit ra përsëri dhe ajo po bisedonte me një të afërm të saj, duke e siguruar se të gjitha lajmërimet i kishte bërë në rregull.
- Me disa nuk arrita të flisja gojarisht, por lashë mesazhe. Për shembull, Lorit i lashë mesazh, Stivit i lashë mesazh…
- Stivi nuk e ka telefonin me mesazh, - erdhi përgjigjja.
- Oh, i paskam rënë numrit gabim atëherë! - tha vjehrra dhe kroi mjekrën. Në kuzhinë plasi e qeshura.
- Mama, - tha im kunat, - të hënën në varrim do të na vijnë njerëz të panjohur vetëm për drekën qyl.
Në mbrëmje vonë, kur u ndamë, vjehrra më porositi që ditën e varrimit të vishja fustanin bojë qielli me pika të bardha, se ai më shkonte shumë.
“ Kjo do të thotë që njerëzit s’paskan për t’u veshur me të zeza”, - thashë unë me vete disi e çuditur. Këtë ia thashë Majkut dhe ai m’u përgjigj se edhe vetë Toti nuk do të dëshironte që “ne të visheshim me të zeza”. Ajo e urrente trishtimin. Papritur m’u kujtua gjyshja ime. Edhe ajo e pati lënë një porosi të tillë.

Funerali i Totit ishte i qetë. Mendoja se do të rrinim me orë të tëra në shtëpinë funerale, duke pritur e përcjellë, pastaj varrimi e më vonë përsëri pritjet e përcjelljet në shtëpi, por jo. Atmosfera e vdekjes nuk ndihej ashtu siç e mendoja unë. Këtu biznesi bën punën e vet edhe me vdekjet. Shpenzi-met e funeralit, rreth 6000 dollarë, Toti i kishte paguar që kur ishte gjallë. Edhe arkivolin e kishte zgjedhur vetë. Kështu që për të afërmit s’kishte mbetur gjë për të bërë. Trupi i saj u soll nga Florida në Bruklin dhe ne vajtëm në shtëpinë funerale vetëm për dhjetë minuta, sa për ta parë (“se mos kanë sjellë ndonjë tjetër në vend të saj, gabimisht”, - bëri humor im kunat) dhe, pas kësaj, ne dhe bashkë me ne edhe motra e vogël e vjehrrës, Rozlina me të shoqin, që kishin ardhur nga Florida, u nisëm drejt e për në varreza. Aty nuk kishin ardhur shumë njerëz. (Siç tha ime vjehërr, Toti qe mbi 90 dhe e tërë shoqëria e saj e kishin lënë këtë botë me kohë.) Pas varrimit, dreka qe porositur në restorantin më të afërt. Njerëzit e ardhur në atë drekë kishin dy vjet pa u parë me njëri-tjetrin, që nga evenimenti i fundit familjar, kështu që u çmallën e patën rast të bisedonin për jetën e për bizneset e tyre. Kur u duk se të gjithë zunë vend, ime vjehërr pyeti:
- Janë të pranishëm të gjithë?
- Deri tani jemi tanët, mama, por, po qe se do të na vijnë dhe ata të mesazheve që ke lënë mbrëmë, do të na duhet të shtojmë edhe dy karrige.
Majku qeshi. Dikush desh të dinte se ç’ishin “ata të mesazheve” dhe Xhejmsi pati rast ta rifre-skonte episodin e mbrëmshëm, se si mamaja, e cila me vdekjen e motrës së madhe qe vetemëruar “gjeneral i përgjithshëm”, kishte lënë mesazhe te dy të panjohur, duke i ftuar në drekën e Totit. Ai shkriu tërë artin e tij për t’i bërë të tjerët të qeshnin.
Pas drekës, më të rinjtë thanë se qe një ditë tepër e nxehtë dhe i nganë makinat në drejtim të plazhit. Xhejmsi u printe.

Drekë për Ditën e Nënës

Unë mendoja se Dita e Nënës ishte datë fikse edhe këtu në Amerikë, siç e kishim në Shqipëri, por i fejuari më shpjegoi se Dita e Nënës bie gjithnjë në fundjavën e dytë të muajit maj. Këtë radhë Dita e Nënës amerikane ra në 9 Maj.(Dita e fitores mbi fazhizmin, plotësoi truri im në mënyrë automatike.)
Kështu, të tre, i fejuari, im kunat dhe unë, atë ditë, siç qe bërë traditë e familjes, e morëm vjehrrën për të drekuar jashtë. Makina mori disa kthesa në lagjen ku banonim, e pastaj doli në bulevardin e madh të Ocean Parkway. Ky bulevard gjithnjë më ka pëlqyer, se më kujtonte bulevardin e madh në Tiranë. Këtë bulevard e pëlqenin shumë edhe rusët. Ata uleshin në stolat e gurtë buzë këmbësoreve dhe aty kalonin mbrëmjet, kur ishte mot i mirë, sigurisht. Ky bulevard ndryshonte nga bulevardi ynë i Tiranës në epokën e shëtitjeve, se në vend të njerëzve mbrëmjeve këtu derdheshin makina pa fund. Mungonte ajo tabela: “Ndalohet qarkullimi i automjeteve. Ora 18-22. Shëtitore”. A mund të përfytyrosh se ç’mund të ndodhë, po të ndalosh qarkullimin e automjeteve në një rrugë kryesore, qoftë edhe për dy orë? E pabesueshmja!
Majku e kishte rritur shpejtësinë, nuk e di pse.
- Ndale vrullin! - thirri vjehrra. - Makina jote po hidhet përpjetë e mua po më duket vetja si kauboj majë kalit.
Unë qesha.
- Ndoshta do të ishte mirë të dilje përpara, mama, në vendin tim, - thashë.
- Jo, e dashur. Jam mirë. Puna është se nuk më pëlqen kur e ngasin makinën si të tërbuar.
Majku e uli shpejtësinë.
Për nja dy minuta makina dukej sikur po ecte me 10 milje në orë.
- Majk, ç’po ndodh me ty? Kështu s’arrijmë as nesër në restorant, - vërejti vjehrra, duke kërkuar vështrimin e tij në pasqyrën e makinës.
Zakonisht ajo ulej gjithnjë në ndenjësen e pasme, në mes.
- Mama, është një grua shofere para nesh. Kë-shtu ndodh kur gratë e vjetra në moshë ngasin makinat. Me atë lloj shpejtësie më mirë ecet në këmbë.
- E para, s’jam unë ajo, prandaj ule tonin. Dhe, e dyta, unë nuk jam ende “e vjetër”, që po ma thekson moshën e asaj.
Hymë në një restorant kinez. Na u desh të prisnim rreth gjysmë ore në këmbë, megjithëse e kishim rezervuar tryezën që dy ditë më parë. Por restoranti ishte plot. Prisnim në holl e hera-herës vërtiteshim rreth barit ose pranë një akuariumi të madh që qe vendosur pranë dritares. Brenda tij, midis myshqeve të gjelbra lëviznin disa karkaleca të kuq.
- Sot paskam shumë uri! - tha Xhejmsi
- S’ke ngrënë gjë tërë ditën? - pyeti vjehrra.
- Jo.
- Pse?
- E si mund të haja kur mendoja se do të vija këtu e do të ushqehesha sa për tërë javën?!( Kinezët i servirin gjellët me bollëk.)
- E po, atëherë duro edhe ca. Duro edhe ca ose rrëmbe ndonjë nga ata karkalecat e akuariumit.
- S’është mendim i keq. Mbase i bëjmë kinezët të mendojnë se duhet të nxjerrin edhe llabstër në meny. Më parë s’më kishte shkuar mendja kurrë që kinezët do të ishin aq të sukseshëm në bisnesin e kuzhinës. Restorante kineze kisha parë edhe në Frankfurt të Gjermanisë. Kinezërira, kinezërira, thoshim dikur, por janë punëtorë e të zgjuar si djaj këta kinezët, kur vjen puna për veten e tyre!
Së fundi u ulëm edhe ne në tryezën tonë. Lokali qe zbukuruar me balona që uronin Ditën e Nënës. Vura re se çifti që u ngrit nga tryeza jonë, mbante në duar një tufë me trëndafila të kuq. Ishin dhuratë e lokalit për Festën e Nënës.
- Mama, unë trëndafilat e mi do të t’i jap ty, - thashë unë.
- S’do të ishte ide e keqe, - më tha.
Për mua trëndafilat pa aromë ishin pa jetë.
Biseda u hap me telefonatën që na kishte bërë kushëriri nga Kalifornia, i cili mezi priste të shtrydhte edhe pikën e fundit të trashëgimisë së hallës. Merrte dy-tri herë në javë që andej, duke na pyetur se deri ku kishte vajtur puna.
- Nuk e kuptoj, - tha Majku. - Ky njeri është i krimbur në para dhe duket sikur do të vrasë veten për ata dy mijë dollarë që i kanë mbetur ende pa marrë.
- S’besoj se është ai, por e shoqja, - tha im kunat, - ajo e shtyn. Si thua ti, mama?
- Unë nuk ia njoh të shoqen, por, po qe se i ka ngjarë së vjehrrës, ndoshta ke të drejtë. Ime kunatë qe e pasur, - nisi të tregonte vjehrra, duke u kthyer nga unë, - dhe, kur mori tim vëlla, ai sigurisht që ia shtoi pasurinë, por të gjithë e kemi ndier se ligjin e bënte e shoqja. Në ceremoni familjare, fejesa e martesa, kur mblidheshim të gjithë të familjes, ajo nuk na jepte as dorën. Rrinte pak dhe largohej e para.
Ky diskutim na çoi në tema interesante. Biseda u soll reth çifteve të palumtura.
- Unë mendoj se edhe ai vetë është egoist. Që i vogël ka qenë vetëm për vete, - u përpoq im shoq të kujtonte diçka nga fëmijëria. - Shumë egoist, - theksoi ai.
- Çudi si qenka martuar atëherë! - më shpëtoi mua.
- Ç’ka të bëjë kjo me martesën? - pyeti im kunat, duke lëpirë një brinjë të pjekur.
- Ka të bëjë, se shumë njerëz që janë egoistë në fëmijëri, maten shumë, kur vjen puna te martesa, ose zgjedhin të mbeten beqarë tërë jetën. Martesë do të thotë të ndash me dikë ndjenjat, por edhe pasurinë, sigurisht, - thashë unë.
- Kështu ndodh në parim. Por ka njerëz që martohen pa ndarë asgjë. S’ke dëgjuar ti që mjaft martesa bëhen pa ndarë kurrfarë ndjenje?!
Kunati m’i kishte ngulur sytë, si të vështronte një qenie të çuditshme.
- Ka shumë shkaqe për divorc, - tha vjehrra papritur. - Një nga ato është edhe mospërputhja seksuale. Ka kaq shumë divorce...!
Ajo nguli pirunin në pjatën e kunatit dhe mori ca shrimp të bardhë. E shijonte ushqimin me një neps prej së reje. Sa herë sillej biseda te divorci, ajo e gjente shkakun te mospërputhjet seksuale dhe kjo nuk e di pse kishte filluar të më ngacmonte nervat. Ndoshta se në moshën e saj më dukej e çuditshme që ajo nuk gjente dot një lloj shkaku tjetër, por pikërisht atë!
- Kur babai juaj ishte gjallë e ju ishit të vegjël, - nisi të tregonte ajo, - meqë kishim kohë pa vajtur me pushime, sepse ai punonte shumë, vendosi papritur të shkonte me pushime vetëm. E pyeta: “Po sikur të të paraqitet rasti… ç’farë do të bësh ti?” Ai mblodhi supet: “Nuk e di”. “Nuk e di? Atëherë s’ke për të shkuar”, - ia ktheva.
Unë e kisha ndier qysh në ditët e para se kisha të bëja me një vjehërr “të fortë”. “Sidoqoftë, të fortin është më mirë ta kesh aleat sesa kundërshtar”, thosha me vete sa herë që s’më pëlqente ndonjë gjë tek ajo.
Në televizorin e madh të lokalit papritur u shfaq Bob Dolli. Bënte reklama për viagrën dhe prostatin. Im kunat tha se një natë më parë Bobi kishte deklaruar në televizion se do të mbështette financiarisht për president për vitin 2000 senatorin McKain.
- Si është e mundur? Ai ka të shoqen që ka vënë kandidaturën për president! - tha ime vjehërr e çuditur.
- Vërtet, po të shoqen kush do ta mbështetë? - pyeta unë.
Heshtëm një copë herë dhe pastaj plasi e qeshura.
- Duket se çifti Doll paska probleme! - tha vjehrra.
- Kjo i jep kuptim edhe reklamës së zotit Dol për viagrën, - e mbylli im kunat.
Kur dolëm nga lokali, ime vjehërr mbante në duar katër trëndafila, dy të sajët e dy nga unë.
Kur po ndaheshim, na kujtoi se javën tjetër do të shkonim në Nju Xhërsi, sepse motra e saj e vogël festonte 80-vjetorin.
- Dëgjoni! - tha ajo, duke vështruar më shumë nga unë se nga djemtë. - Kujdes se mos bëni gabim t’i zini në gojë moshën, se i vjen keq, dhe na prishni mbrëmjen pastaj. Okej? Për dhuratën mos u bëni merak. Kjo është përgjegjësia ime, - e mbylli ajo.

Letër në adresë të vjehrrës

Një herë në javë i shpiem vjehrrës një pjesë të postës së saj, që vjen gabimisht në adresën tonë. Nuk është postë e rëndësishme, zakonisht nga firma tregtare që ofrojnë mallra të reja, katalogë me veshje të stinës, letra nga organizata bamirëse, që i kërkojnë të japë ndihmesën e saj. Ndonjëherë i vijnë edhe kupona për t’i blerë mallrat me çmime më të ulëta. I mbledhim tërë këto zarfe dhe i vëmë diku në një qoshe pranë shkallëve, që të mos i harrojmë t’i marrim me vete, kur të shkojmë tek ajo. Zakonisht këtë postë ajo e quan xhank meill. U hedh një sy të shpejtë zarfeve dhe i flak në kosh, ndonjëherë edhe pa i hapur fare. Atë ditë zarfi me emrin e saj vinte nga Planned Parenthood, Margaret Sanger Square, që do të thoshte nga Planifikimi Familjar i Nju Jorkut.
Nuk ishte një gjë që të kalonte pa rënë në sy. Një gruaje që po mbushte 85-at, i vinte një letër nga Planifikimi Familjar.
- Ç’është kjo? - e pyeta unë Majkun, duke vënë buzën në gaz.
- Me siguri e mësojnë mamanë se si të mos mbetet shtatzënë. Mos e hap.T’ia çojmë nesër.
Të nesërmen shkova te vjehrra, vetëm. Majku tha se do të takoheshim atje nja dy orë më vonë, kur mamasë t’i vinte tekniku i televizorit. Që kur e kishte kthyer televizorin në Web TV, kishte probleme me të.
Vjehrrën e gjeta në kuzhinë. Po zbrazte supën e saj të parapëlqyer në supjerë. E prita sa të mbaronte e të kthehej në tryezë. Pastaj nxora nga çanta zarfin.
- Këtë ma dha Majku për ty.
Dhe prita se si do të reagonte. Ajo vuri syzet. E grisi me kujdes zarfin, e hapi letrën dhe nisi ta lexonte. Në fillim në heshtje, pastaj e ngriti zërin: “Sa herë që shoh një vajzë adoleshente me barrë, kam dëshirë ta ndihmoj. Dhe është pikërisht kjo çfarë bëjmë ne të Planifikimit Familjar të Nju Jorkut. Ne kujdesemi për vajza të reja si ju. Por me ritmin e madh të shtimit të shtatzënësisë tek adoleshentet, ka ende shumë për të bërë. Në Bronx ka mbi 100 workshope të edukimit seksual për të ulur ritmin e barrës së padëshiruar…”
Ajo ndaloi, më vështroi mbi syzet e lëshuara mbi hundë, dhe tha:
- Më ka ardhur tamam në kohë! - Unë po qeshja me të madhe, sa po më dilnin lot nga sytë. - Ku është im bir? - më pyeti.
- Më tha se do të takoheshim këtu, - u përgjigja unë, që ndieja se po më dhembte mesi nga të qeshurit. Ajo u ngrit dhe telefonoi.
- Majkëll, në telefon është nëna jote shtatzënë, ngrije telefonin… S’qenka! - tha dhe e vuri receptorin në vend.
Pastaj u ul, firmosi një çek 25-dollarësh dhe e futi në zarfin që i kishte dërguar Planifikimi Familjar i Nju Jorkut.
- Kjo është e gjitha çfarë duan këta, - tha duke më treguar zarfin, - pará. Të gjithë duan pará në këtë botë. Kur të dilni, hidheni këtë çek në postë.

Ditëlindja ime

Bashkë me Krishtlindjet po afrohej edhe ditëlindja ime. Kur erdha fillimisht në Amerikë, ditëlindja ime e parë në një vend të huaj qe një ditë e trishtuar për mua. Isha krejt vetëm dhe më vinte për të qarë. Një vit më pas as që më ra ndër mend për ditëlindjen, kurse atë vit që u fejova, në prag të Krishtlindjeve nisa ta mendoja përsëri. Këtë radhë duhet ta festoja patjetër. Tani s’isha më vetëm. Isha e fejuar dhe madje me një amerikan. Ishte edhe çështje kureshtjeje.
Pikërisht një ditë para ditëlindjes sime, kunati theu këmbën duke luajtur futboll. E shtruan urgjen-tisht në spital dhe mjeku tha se duhej operuar. Operacioni do të bëhej një ditë më pas në spital, në Menhet’n, domethënë pikërisht për ditëlindjen time. Nuk më erdhi aq keq për kunatin sesa për vjehrrën, si nënë. Ajo duhej të ishte e tronditur nga kjo që i ndodhi të birit. Të nesërmen, që në mëngjes, të tre shkuam në Menhet’n.
- Po qe se Xhejmsi do të operohet tani në mën-gjes, do ta marrim në shtëpi në mbrëmje, - tha vjehrra.
- Kaq shpejt? - u çudita unë.
- Po, - tha ajo, sikur kjo të qe gjëja më e zakon-shme në botë.
Xhejmsi nuk u operua në mëngjes, por rreth orës tre pasdite. E morëm në shtëpi tri orë pas operimit. Kështu, rreth orës tetë të mbrëmjes ne ndodheshim të katër në shtëpinë e vjehrrës. Im kunat rrinte shtrirë në divan me këmbën të mbështjellë në allçi. Kishte qenë një ditë e shqetësuar dhe e lodhshme për të gjithë.
- Do të shtrihesh pak, mama? - e pyeta unë.
- Të shtrihem? Jo, - tha ajo, - do të shtrihem kur të bie për të fjetur. Mos do që të pushosh ti? - më pyeti ajo. Unë u skuqa. U duk sikur e kisha bërë atë pyetje për t’i dhënë mundësi vetes sime që të çlodhesha. Në fakt ndihesha vërtet e lodhur dhe bëja çudi me të, që vërtitej nëpër kuzhinë. Gatuante veçanërisht për atë ditë, kur isha e bindur se e kishte frigoriferin plot.
- Të të ndihmoj? - pyeta që prapa kurrizit të saj.
- Jo, - tha. - S’ke ç’të më ndihmosh, gjeli po piqet vetë. Sallatën me fruta e bëra që në mëngjes. Është në frigorifer. Tortën me mollë e bëra që dje... Pastaj kuzhina është e vogël, s’ka vend për dy veta. Pse nuk shkon të pushosh pak?
I fejuari im vështroi nga ne dhe u afrua.
- Dukesh e lodhur, - më tha, - pse s’shkon të pushosh në dhomën e mamasë?
“ Po kjo?, - po thosha me vete, - me tërë mend e kanë këta?!”
- Kjo është ide e mirë, - tha vjehrra ,- shko shtrihu në shtratin tim, çlodhu ose lexo diçka; kur darka të jetë gati, të thërrasim…
Vështroja nga të dy. Ata e kishin seriozisht.
I fejuari më shoqëroi deri në dhomën matanë.
- Ta hap televizorin apo do të flesh pak?
- Jo. Nuk do të fle, - i thashë, - nuk jam e lodhur. Po shoh pak televizor.
Ai e tërhoqi derën duke dalë. Mua po më mbylleshin sytë për gjumë.
Isha shtrirë në shtratin e vjehrrës dhe, të them të drejtën, më vinte turp kur mendoja se ajo vazhdonte të gatuante në kuzhinë, ndërsa unë çlodhesha. A do ta kisha lënë mamanë time të punonte tërë ditën ashtu? Jo, sigurisht që jo.
Nuk e kisha mendjen tek televizori. Pse ta fsheh? Kisha pritur me kureshtje se si do ta festoja këtë vit ditlindjen dhe fare papritur ishte shndërruar në një iluzion. Mbylla sytë dhe kujtova se si mblidhe-shim të gjithë te mamaja, në Tiranë, si ngrinim gotën e parë bashkë me urimin për Vitin e Ri, por edhe për ditëlindjen time. Mamaja dhe vëllezërit më puthnin, duke më uruar jetë të gjatë e të lumtur. Dhe papritur kujtimet e ditëlindjes sime m’u bënë bashkë me ato të tezes së Majkut, Rozit, që i festuam 80- -vjetorin. Kishte ardhur që nga Florida, ta bënte me të bijën, në Nju Xhërsi. E bija, Stejsi, ishte ekonomiste dhe punonte në shtëpi të vet. Banonte në Short-Hills, ku kanë vilat e tyre shumë pasanikë të Nju Xhërsit. Qe një vend i bukur, me pyll e lëndina, ku aty-këtu shihje shtëpi dykatëshe. Të gjitha me garazhe e me makina të shtrenjta përpara dyerve.
Në katin e parë të shtëpisë ndodhej ajo që vetëm emrin kishte kuzhinë, se me vështrim të parë nuk të zinte syri as sobë, as frigorifer, madje as lajtore. Çdo gjë ishte e maskuar, e veshur me mobilie. Në të djathtë të kuzhinës, një dhomë ngrënieje e veçantë për miqtë. Në mes qe vendosur një tryezë ngjyrë vishnje me bukuri të papërshkrueshme. Karriget përreth ishin të zeza.
- Këtë komplet e kemi sjellë nga Italia, - kishte thënë Stejsi, kushërira e parë e Majkut. Pastaj, po në katin e parë, ishte dhoma e ndenjjes, me kolltukë lëkure e televizor, dhe përbri saj, dhoma e televizorëve për fëmijët. Secili kishte televizorin e vet të mbyllur në një raft të madh në formën e shtëpizave-lodra. Njëra nga faqet e murit të dhomave të katit të parë ishte xhamllëk. Lart ishin dhomat e gjumit, si dhe zyra e Stejsit.
Para se të shkonim atje, vjehrra na përsëriti që të kishim parasysh se Rozlina nuk donte që ta dinte njeri se sa vjet mbushte. Rozlina na priti me një kostum ngjyrë trëndafili. I shoqi, Marti, 79 vjeç, vinte rotull si atlet dhe na tregonte se e kishte ulur barkun duke bërë disa ushtrime fizike që na i demonstroi aty, në sy tonë.
Darkën e ditëlindjes e hëngrëm në restorant. Rozi tregonte kujdes se mos pikohej, sidoqë në qafë kishte varur një grykashkë me xhixha argjendi. Stejsi s’e vrau mendjen që të ndërronte rrobat. Erdhi në restorant me tuta sportive. Fëmijët e saj bënë të njëj-tën gjë. Ishte e çuditshme se sa shumë kontrastonte me të ëmën. Edhe pse ishte 80 vjeçe, Rozi dukej ende si një plakë-fëmijë e përkëdhelur. “Ajo ka qenë gjithnjë bebja e familjes dhe gjithnjë është trajtuar si e tillë. Edhe i shoqi, gjithashtu, e ka llastuar shumë”, - më kishte thënë ime vjehërr për të. Dhe kjo qe mjaft e dukshme.
- Më ka rënë një tablo nga muri. Si ta vendos prapë në mur? Ç’farë përdor ti në këto raste? - iu kthye ajo papritur vjehrrës sime.
- Gozhdë, e dashur, gozhdë! - iu përgjigj ime vjehërr.
- Ku gjenden këto?
- Lërja Martit këtë punë. S’është për ty!
Rozi rrufiti pak kafe, pastaj e vendosi me kujdes filxhanin në tryezë, që të ftohej.
- Gjyshe, po kur e pikon grykashkën, si ia bën? - e ngacmonte i nipi.
U kthyem përsëri, për ta mbylluar këtë mbrëmje duke ngrënë akullore me kek dhe aty filloi diskutimi për kompjuterat. Rozi tha se, meqë vjehrra ime (e motra) e kishte kthyer televizorin në WEB TV dhe jepte e merrte mesazhe me shoqërinë e të afërmit, atëherë pse të mos e bënte dhe ajo?! Përfundimi: Rozi vendosi të ndiqte një kurs për kompjuter, që të mos e zinte viti 2000 pa e mësuar kompjuterin!
...Atë mbrëmje patëm vërtet humor. Por kjo tani ishte ditëlindja ime dhe andej matanë kunati im ishte shtrirë në divan me këmbën futur në allçi. Natyr-shëm, as që mund të bëhej fjalë për të festuar. Ime vjehërr vërtitej ende në kuzhinë. Ishte e çuditshme se ku e gjente atë energji pas asaj dite të lodh- shme.
Kur ishim në Menhet’n duke pritur në hollin e spitalit, ndërkohë që i biri operohej, ajo kishte nxjerrë një gazetë dhe lexonte. Unë kisha mbledhur duart kryq dhe rrija e mendoja se, po të na ndodhte kjo në Tiranë (larg qoftë!), në hollin e spitalit do të bëhej vetëm muhabeti për të sëmurin, qoftë edhe 14 orë rresht. Kur ime vjehërr e mbaroi së lexuari gazetën, ma pasoi mua dhe për vete hapi një libër. Mbaja gazetën në duar e thosha me vete: “Sa ters që jam! Ku vajti dhe e theu im kunat këmbën tamam tani!” Pastaj i largova tutje këto mendime gjimnazistësh, duke falënderuar Zotin që mendimet janë brenda në tru e jo të shkruara mbi ballë, se me siguri duhet të dukesha femra më egoiste në botë.
Nga ana tjetër, me çuditte ajo grua, vjehrra ime e ardhshme, se sa e fortë ishte.
Ja, tani kishim ardhur të gjithë në shtëpi. Unë rrija shtrirë në dhomën e saj. Qepallat më rëndonin tmerrësisht, por përpiqesha të mos flija.
Rreth orës nëntë e gjysmë të mbrëmjes, i fejuari im hapi me kujdes derën e më pyeti :
- A u qetësove ndopak? Do të vish nga kuzhina?
- Sigurisht, - thashë unë duke kërcyer nga shtrati.
U vështrova në pasqyrë. Kisha një fytyrë të përgjumur dhe flokë të shpupurishur.
- Ja tek e ke krehrin, - më tha ai duke më zgjatur një krehër, që e mori pranë pasqyrës. - Rregullohu dhe eja në kuzhinë. - Dhe doli. Unë kreha flokët, rregullova bluzën dhe iu rashë lehtë faqeve, si për t’u zgjuar nga ajo gjendje plogështie që e ndieja në tërë trupin. Hapa me ngadalë derën që më çonte në kuzhinë, dhe gjëja e parë që më ra në sy qe tryeza e rrumbullakët shtruar me një mbulesë të bardhë të qëndisur me trëndafila. Mbi të, një tortë e madhe e rrumbullakët me qirinj të ndezur. Shtanga. Hodha edhe dy hapa. Papritur, vjehrra dhe i fejuari më dolën përpara duke kënduar ato vargje që na ishin bërë aq të njohura nga filmat që kishim parë, por që kurrë s’kisha menduar se ndonjëherë do të më përkisnin mua:

“Happy Birthday to you!
Happy Birthday to you… “

Duetit të tyre iu bashkua një zë i tretë. Ishte zëri i kunatit tim, Xhejmsit, që e mbante këmbën e fashuar të shtrirë mbi tryezën e mesit në dhomën e ndenjjes. Unë u mallëngjeva. Ime vjehërr më përqafoi dhe më tha t’u fryja qirinjve, duke shprehur një dëshirë. Iu afrova tryezës e, duke i përmbajtur me zor lotët, u përpoqa t’i shuaja qirinjtë me frymën që më dridhej. M’u desh ta bëja disa herë, derisa u fikën të gjithë. Ata përplasën duart. Shikoja herë nga ime vjehërr e herë nga i fejuari. Fytyrat e tyre ishin të lumtura, si të ishte ditëlindja e tyre.

Në Shtëpinë e Pleqve

Në tryezë ishin vendosur tri pjata xhami, të veshura me piktura të ndryshme. Njëra kishte dy zogj mbi një degë, e dyta një zambak të hapur të kuq, kurse tjetra, një gladiolë të verdhë. Si mund t’i ngjitte me kaq saktësi këto piktura duke berë pjata dekorative? Unë s’do ta kisha pasur kurrë atë durim. Ajo përputhje aq e sakte me buzët e pjatës, më nervozonte. Për të ishte një hobi. Hobi e pesëdhjetë vjetëve. Më mbetën sytë te zambaku i kuq. Vjehrra e vuri re.
- E do? Merre! - tha ajo
- Më ke dhënë njëherë një pjatë të tillë. Bie në sy në bufenë e madhe kineze, sapo hyn në korri-dor... Por po habitem që ti ende vazhdon… A nuk të lodh sytë kjo punë?
- Jo, këtë e bëj me kënaqësi. Kërkon kujdes, se materiali blihet në një dyqan të veçantë artistik dhe copa kërkon vëmendje të madhe në të prerë. Duhet t’i vijë fiks fare, buzë më buzë pjatës. Vetëm kështu mund të duket si “e lindur” bashkë me të.
- Ç’do të bësh me to?
E dija që zakonisht ua bënte dhuratë mikeshave të saj. Por duhet të ishin ngopur edhe ato tashmë.
- Do t’i shes.
- Çfarë? M’u bë se nuk e dëgjova mirë. - Ajo qeshi.
- Jo unë, - shpjegoi. - Do t’ia dhuroj Shtëpisë së Pleqve. Administrata organizon një treg ku shet punimet artistike, punimet e dorës, dhe të ardhurat që merr, i përdor për nevojat e institucionit. Kam edhe të tjera, që më kanë mbetur ende pa i dërguar.
Ime vjehërr shkon të ndihmojë në Shtëpinë e Pleqve, që këtu i thonë “Nursing Home”. Tri ditë në javë, merr autobusin që në mëngjes herët. Për fat, stacioni ndodhet vetëm një rrugë më tutje nga shtëpia e saj. Në fillim nuk mësohesha dot me idenë që ajo shkonte të punonte vullnetarisht në një shtëpi pleqsh, sepse ajo vetë ishte 85 vjeçe. I ndihmonte më të vjetrit se ajo, u bënte shoqëri, kurse administratës i çonte punime të bëra me dorë. M’u kujtua plaku Mori. Ai u jepte këto këshilla të rinjve. Me sa duket, breznia e Morit, në të cilën hyn pa dyshim edhe vjehrra ime, ka qenë vërtet e veçantë. Qe brezni e pastër e pasluftës.
Tani po ju tregoj edhe një gjë tjetër, por mos më thoni që e teproj. Vjehrra ime punon ende me makinë qepëse. Ka një makinë të vjetër, që duket shumë e shtrenjtë për nga cilësia. Atë makinë e do shumë, ngaqë i mbaron punë. Para së gjithash, i duhet për të shkurtuar pantallonat, të cilat gjithmone i vijnë më të gjata se masa e saj. Një ditë e pashë teksa qepte në makinë copëzat e një jorgani të lehtë dekorativ, sikur të ishte duke bërë një mozaik ngjyrash. Do t’ia dhuronte Shtëpisë së Pleqve. Vjehrra flet me kënaqësi për jetën atje, dhe mua më duket sikur tregon për një shtëpi pushimi ku pushuesit janë me humor, luajnë lojëra tryeze, dikush punon me grep, një tjetër tregon histori nga të familjes; dalin shëtitje, janë të kënaqur, derisa marrin lajmin që ndonjë nga banorët e pallatit ndërron jetë. Por edhe atë ditë dikush e gjen mënyrën për të pyetur se kujt i takon racioni i tepërt i ëmbëlsirës së drekës. Një herë vjehrra më tregoi se, kur banorja e apartamentit numër 64 ndërroi jetë, zonja Kristinë, 86 vjeçe, që kishte dhomën ngjitur me të ndjerën, zbriti poshtë te zyrat e administratës dhe u tha:
- Dy mikesha kam përcjellë deri tani nga ai apartament. Nuk ka mundësi të më sillni një xhentëllmen kësaj radhe?
- E ç’ndryshim do të kishte kjo? - e pyetën.
- Mund të ketë ndryshim të madh, - u tha zonja Kristinë. - Mua s’më ka qeshur fati për burrë tërë jetën. Tre burra , të tre fukarenj kanë qenë. Ku i dihet, mbase më del fati tani…
Unë qesha me të madhe, kur e dëgjova këtë episod, të cilin ime vjehërr e rrëfeu me seriozitet.

Sekretet e moshës

Kohët e fundit, vjehrra ka marrë një apartament të këndshëm në bllokun e shtëpive dykatëshe ku banojmë ne. Kur mbushi nëntëdhjetë vjeç, vendosi ta shiste vilën e të blinte një apartament me dy dhoma e një kuzhinë. Vila qe e bukur, dykatëshe, por donte punë për ta mbajtur. Me mobiliet e saj, të stilit të vjetër, kompletoi apartamentin, që ka marrë një hije aristokratike. Dy abazhurë të mëdhenj vendosur mbi dy tryeza të larta katërkëndëshe me një rimeso ku mund të shihesh në të, janë vendosur pranë kolltukëve... Një bufe e viteve ’60 është zbukuruar me pjatanca porcelani, që mund t’i shesësh shumë shtrenjtë në dyqanet e antikuarëve. Në tryezën e mesit ka vënë një centro të punuar shumë hollë me grep, dhuratë prej meje. Unë nuk i përdor më centrot, kurse sime vjehrre i mbetën sytë te puna e saj e imët dhe ua tregonte shoqeve.
Ato e vizitojnë katër herë në javë. Janë të gjitha më të reja se ajo. Më e reja është Lina, që ka njëzet vjet diferencë me vjehrrën time. Ime vjehërr thotë se shoqërimi me to e mban të re. Nga ana tjetër, si më e vjetra që është, ato e respektojnë dhe i kërkojnë mendim, kur kanë ndonjë problem. Zakonisht mblidhen e luajnë kanasta në shtëpinë e vjehrrës. Herë njëra e herë tjetra vijnë dhe e marrin për të ngrënë drekat jashtë. Nga restoranti, kthehet gjithmonë me ushqimin e mbetur, të paketuar, të cilin e fut në frigorifer dhe e alternon me atë të një dite më parë ose të një dite tjetër më pas. Kllozeta në korridor gjithashtu përdoret për ushqime. Eshtë e mbushur me radhë kavanozash e kutish të ndryshme, sallata dimri, ullinj gjithfarë ngjyrash: të zinj, të kuq , kokërrmëdhenj të gjelbër, të mbushur me spec të kuq brenda, paketa me bukë të thekur, biskota etj.
Në frigorifer ka nga të gjitha llojet e akulloreve: vanilje, çokollatë, luleshtrydhe… Me një fjalë, është e siguruar për çdo të papritur, dimërore ose verore…

E vjetër apo e re?

Ju kam thënë se, kur u takova për herë të parë me vjehrrën, ajo ishte 84 vjeç dhe ndjeva një lloj shqetësimi. Sipas mentalitetit që kisha sjellë me vete, e gjykova si një moshë përgatitore për andej, që do të thoshte një dhembje në rrugë e sipër.
Shumë shpejt mësova që shqetësimi im ishte i parakohshëm. Sa herë që nxitoja ta ndihmoja vjehrrën për ndonjë punë, ajo më ndalte: “Të lutem, nuk kam nevojë për ndihmë”. Një ditë, im shoq, me takt, më dha të kuptoja se mamaja ishte “ende e re dhe nuk i vjen mirë ta trajtojnë si grua plakë”. Dalëngadalë u çlirova nga shqetësimi se mos më vdiste vjehrra, dhe u mora me jetën time. Që atëherë kanë kaluar 13 vjet dhe ime vjehërr nuk ka ndryshuar shumë. Kohët e fundit ka filluar të më kërkojë që ta ngre zërin, kur flas me të në telefon. Është e qartë që nuk dëgjon më si më parë, por nuk e thotë.
Muaji gusht është muaji i ditëlindjes së saj. Këtë vit ajo mbush 94 vjeç. Ditëlindjet ia festojmë jashtë shtëpisë; zakonisht shkojmë te një restorant buzë oqeanit ose te “Kasa Pepe”. Ajo zgjedh gjithnjë llabster në meny. Vë grykashkën dhe e thyen lëvozhgën e kuqe të karkalecit me darë, ndërkohë që im shoq e vëren se mos ka nevojë për ndihmë, kurse unë ruhem se mos kërcen ndonjë copë karkaleci nga pjata e vjehrrës. Unë nuk porosit kurrë llabster, se nuk dua të ndotem. Njollat në rroba i urrej, ndaj marr diçka më “safe”. Me pijet bashkohem me të. Zakonisht të dyja porositim “frozen margarita.” Në fund, si ëmbëlsirë, akullore me katër ngjyra të ndryshme. Vjehrra ime, me nepsin e një të reje, zgjat lugën t’i provojë që të katra llojet..”E di që jam nepsqare, - qesh ajo, - po ç’të bëj? Më ka mbetur ky zakon.”
Kujdesem gjithnjë t’i blej dhuratë për ditëlindje. Asaj i bëhet qejfi shumë. I pëlqen të gjitha llojet, veshje a stoli qofshin. Kohët e fundit u gëzua që i bleva një të kuq buzësh që mban 24 orë.
- Si nuk e paskam ditur unë që ekzistuaka një i tillë?! - tha.
E sqarova që e kisha blerë te Walgreens, farmacia që është në bllokun tonë. Ngriti sytë e habitur.

Silvia ka bojfrend…

Më la pa mend, kur hapi bisedën e një shoqes së saj 85 vjeçe në Oregon, e cila kishte zënë një bojfrend. Ja, për pak e vura në thonjëza fjalën “bojfrend” sepse ende nuk mësohem ta shoqëroj dot këtë moshë me marrëdhënie dashurore.
Biseda lindi krejt rastësisht, pikërisht në drekën e ditëlindjes së saj.
- Silvia, - tha papritur ajo, - më ka ftuar në Oregon këtë fundjavë.
Im shoq dhe im kunat kthyen kokën nga ajo.
- Do të shkosh në Oregon? - pyetën ata thuajse njëzëri.
- Po, këtë fundjavë. Ma ka prerë biletën.
- Shko, mama, pse jo? Me pushime je, - tha Xhejmsi.
Vjehrra qeshi duke zbuluar dhëmbët e saj të bardhë. Më ra në sy që dy dhëmbët e mesit nuk e kishin më boshllëkun midis tyre. “I paska mbushur!” - thashë me vete. Më kishte thënë se nuk i kishte pasur kurrë të ndarë. Ndaj i qe bërë merak. Ishte shumë e rregullt me vizitat te mjekët e saj. Sigurohej që gjithnjë të ishte “xixë”.
- Unë me pushime kam që dyzet vjet, Xhejms, nëse të kujtohet, - iu përgjigj ajo shakasë së të birit.
- Ç’hall ka Silvia? - pyeti im shoq. Unë ndërkohë po vrisja mendjen se kush do ta shoqëronte që nga Nju-Jorku për në Oregon. Duke pasur parasysh edhe një ndalesë avioni në San Francisko m’u duk rrugë tepër e gjatë për një 90-vjeçare.
- Kush është Silvia? - pyeta unë.
- Silvia është një shoqe e mamasë qysh në shkollën fillore, - m’u përgjigj kunati, - është pesë vjet më e re se mamaja. Kur ishin të vogla, mamaja ishte komandante …
- Silvia ka një hall, - filloi të tregonte vjehrra. - Kohët e fundit është njohur me një xhentëllmen. Zotëria i vjen në shtëpi, e merr për dreka jashtë, shkojnë në koncert, në kinema… Mirëpo dikush ka filluar të bëhet xheloz, - vazhdoi ajo
” Dashuri në kohën e kolerës”, - më shkoi nëpër mend mua.
Im kunat e la për një çast pirunin mbi biftek.
- Kanë hall se mos martohet Silvia dhe e ndan trashëgiminë me bojfrendin, kështu?
- Ndoshta, - tha vjehrra.
- Sa vjeç është xhentëllmeni? - pyeta unë.
- Ai është më i ri, tek të tetëdhjetat. E nget vetë makinën, ka shtëpinë e tij. Ka vetëm një vajzë. Xhentëllmeni është nga Kanadaja, - sqaroi ajo
- Po ku janë njohur, kështu?
- Në anije. Silviës i pëlqejnë shumë udhëtimet me anije. Udhëton shpesh me kruz. Natyrisht vetëm.
Këtë radhë duket “harrova” unë të haja. Vjehrra e kapi habinë time
- Tani… do të pyesni ju: a janë në gjendje të bëjnë seks ata? Këtë unë nuk e di. E dashur, mos do pak llabstër nga imi? Ka boll këtu, më duket se u fryva.
- Jo, mama, salmoni qenka shumë i shijshëm, - thashë unë, e sigurt që fytyra ime ruante ende shprehjen habitore.
- Ta provoj pak?
Ia afrova pjatën.
- Oh, jo, jo, më jep vetëm pakëz me pirunin tënd. - I preva një copë dhe ia vendosa në pjatë. Më falënderoi duke vënë buzën në gaz. - Ti e di që kam neps, - më tha.
Po, e dija që ajo kishte nepsin e një të reje dhe kjo më dëfrente.
- Mama, na trego ç’do të të thotë Silvia për këtë punë, herën tjetër që do të mblidhemi sërish, - tha im kunat duke kthyer gotën e verës.

Vjehrra shkoi në Oregon. Vetëm. Në mbrëmje vonë na telefonoi prej andej. Na tha se kishte mbërritur në kohë dhe shumë mirë. Silvia e kishte pritur në aeroport.
- Dhe a e merrni dot me mend se ku jemi tani?
Nuk kishim si ta merrnim me mend, por atje koha është tri orë pas Nju Jorkut, pra duhej të ishte ende pasdite.
- Jam në stadium me Silvian, - na tha gjithë gëzim,- nipi i saj po luan me skuadrën e tij e Silvia donte që ta shihte këtë ndeshje. Pas lojës do të shkojmë në shtëpi.
Im shoq e vuri telefonin në vend e ra të flinte. Unë u ula në divan për të vazhduar filmin që po ndiqja, por s’më hiqej nga mendja vjehrra ime 90- -vjeçare në stadium, pas gati nëntë orësh udhëtim me avion.

Ajo doli nga kuzhina me një gotë ujë në dorë dhe iu afrua tryezës në dhomën e ngrënies. Nxori gjashtë tableta të vogla me ngjyra të ndryshme.
- Vitamina?
- Jo, kjo këtu është gjysmë aspirine. E kam pirë tërë kohën. Këto të dyja janë kalcium për kockat. Këtë si xhel e marr vetë, se është për kujtesën. Këto dy të tjerat janë për… hëm… hëm, eh, kush i mban mend? Doktori m’i ka dhënë, puna ime është t’i pi… - tha ajo duke vënë buzën në gaz.
Kisha shkuar te vjehrra atë mëngjes, pasi im shoq më kishte thënë se ajo nuk ndihej mirë pas kthimit nga Oregoni. Nuk kishte fjetur pothuajse fare një natë më parë nga dhembja e krahut e ndoshta kishte nevojë për ndonjë ndihmë. Mua më ra në sy menjëherë që ajo s’ishte mirë atë mëngjes, edhe pse më priti buzagaz si gjithmonë. Te shtrati i saj pashë një dorezë-këllëf, ku e futte dorën, kur kishte dhe-mbje te gishtërinjtë. Ia kishte këshilluar mjeku.
Ra zilja e telefonit dhe unë nxitova ta kapja, që ajo të mos mundohej të zgjatte dorën.
Ishte shoqja e saj, Lina. I thoshte që do të vinte ta merrte për të ngrënë drekë jashtë.
- A do të jesh gati nga ora 12 e gjysmë? - e pyeti ajo.
- Patjetër, - iu përgjigj ime vjehërr.
- Mama, - i thashë, pasi e vura receptorin në vend, - më duket se sot ke nevojë të pushosh… Natën s’ke fjetur mirë.
Ajo vuri buzën në gaz :
- Nuk është problem i madh. Do të pushoj kur të kthehem. Nuk është mirë të ankohesh. Nuk ka njerëz më të bezdisshëm se qaramanët. Kur shoqja të merr në telefon, të merr për kënaqësi. Njeriu bën shoqëri me ata me të cilët ndihet mirë. Pastaj, Lina me siguri do të dijë për Silvian. Nuk i durohet.
- Si ia kalove në Oregon? - s’m’u durua as mua.
- E kaluam shumë mirë, u kënaqëm. Gjithnjë kënaqem kur shkoj tek ajo. E bija, brenda territorit të shtëpisë së vet, ka ndërtuar edhe një shtëpi të vogël për Silvian. Kanadezi kishte qenë disa herë në shtëpinë ë saj, - tha ajo duke e vënë pjatancën e frutave mbi tryezë.
- Po fëmijët e Silviës ç’thonë?
- Çfarë mund të thonë fëmijët? Ata duan ta shohin mamanë e tyre të lumtur. Ata s’e kishin fare problem që ajo shoqërohej me atë zotëri. Problemi qëndronte me vajzën e Markut, të atij kanadezit, të paktën kështu mendonte Silvia. Ai është shumë i pasur dhe paratë ia administron e bija. Disa herë e kishte marrë në telefon të bijën, që t’i dërgonte para prej andej, kur rrinte te Silvia. Ai ka një vëlla që ka avion të vetin dhe që e sillte Markun nga Kanadaja, sa herë që donte të vizitonte Silvian.
- Po si ndodhi që u prishën? –pyeta unë që nuk kuptoja si mund të prisheshin dy të moshuar, që s’kishin asnjë preokupim tjetër veçse të gjenin bashkëshortin e fundit…
- Ai kishte festuar 80-vjetorin dhe natyrisht i kishte bërë ftesë edhe Silvias. Madje i vëllai shkoi që ta merrte… siç bënte zakonisht.
Silvia nuk është shumë tërheqëse, por është grua me personalitet, shumë e zgjuar dhe bëhet tërheqëse në bisedë.
Ai, Marku, ishte një burrë i gjatë dhe i pashëm. Silvia më tregoi albumin me fotografitë që kishin bërë bashkë... Kështu, ajo shkoi në ditëlindjen e tij, mirëpo u kthye shumë e fyer. Marku e kishte injoruar komplet. Nuk e kishte paraqitur te miqtë e tij dhe nuk ishte marrë me të. Ajo qe ndier si jetime. Megjithatë s’e kishte bërë veten. Përkundrazi, u shoqërua me të gjithë miqtë e ftuar dhe me shumë mirësjellje u largua prej andej. I vëllai i Markut e solli në shtëpi. Ajo u ul dhe i shkroi Markut një letër, ku e vinte përpara pasqyrës sjelljen e tij aspak prej xhentëllmeni, dhe në fund i thoshte “bye, bye”. Që atëherë nuk iu përgjigj asnjë përpjekjeje të tij për afrim.
Nuk folëm për një copë herë. Në përfytyrimin tim i kisha zbritur në moshë (nuk e di pse) dhe më dhimbsej Silvia me dramën e saj dashurore.
- A ke foto të Silviës?
- Si jo? Ti nuk e mban mend, por ajo ka qenë në dasmën tuaj. Ja, shiko këtë foton e madhe të familjes atë ditë. Është kjo gruaja e vogël këtu, pranë meje.
Qe një grua me flokë kapelon me dy sy të thellë e buzëqeshje të sinqertë.
- Do të ketë qenë e bukur në moshë të re, - thashë unë, që të dashuruarit nuk i kam menduar kurrë të shëmtuar.
- Ka qenë tërheqëse… Ende është, - plotësoi vjehrra
- Mama, a të të bëj një pyetje? - Po përtypesha unë... - Për Silvian dhe atë kanadezin… Domethënë në atë moshë e besoj që njeriu ka nevojë për shok, për dikë me të cilin të komunikojë, të vrasë vetminë, por...
Vjehrra e kuptoi se ç’po përpiqesha të thosha, ndaj nuk më la të mundohesha:
- Çuditërisht, viagra kishte bërë punë.

Pleqtë e lagjes sonë, sa herë që është kohë e mirë, nxjerrin karriget te pragu i derës, madje edhe në ditë dimri. Kur ka diell të fortë, vënë kapelë kashte. Të moshuarat duken të bukura; vishen gjithnjë me ngjyra të çelëta. Nuk dalin kurrë pa tualet as deri te dera. Vetullat i bëjnë me laps të dukshëm, buzët me të kuq 24-orësh. Rrudhat i mbulojnë sa mundin me pudër e me ton. Në qafë varin kryesisht rruaza tri-katër radhëshe. E dallova time vjehërr mes tyre, kur po i afrohesha shtëpisë së saj. U habita disi, se sikur nuk e kisha parë të përzihej me komshinjtë e përtejrrugës. I thirra që përtej. Ajo më pa dhe u ngrit. U nda me ato dhe kapërceu rrugën me hapa të vegjël e me buzën në gaz.
- Nuk e dija që do të vije kaq shpejt, - tha.
- Erdha me makinë. S’të kisha parë ndonjëherë me komshinjtë e përtej rrugës, - i thashë.
- Dal ndonjëherë, bashkohem me to.
- Ç’farë bisedoni?
- Asgjë. Shijojmë diellin.
- Për se flasin ato?
- E vërteta është se ato nuk flasin për… asgjë. Nuk bëjnë biseda, nuk trajtojnë tema. Nuk është si me Linën.
Do të qe i lezetshëm një montazh fotografik për gazetën e komunitetit. Mund ta titulloja “Pleqtë e lagjes sime” ose “Zonjat e moshës së artë”, ose… Me fjalën “pleq” nuk ndihesha rehat, sepse asnjëra prej tyre s’do ta pranonte. Te tëra këto më vinin ndër mend.
“ Për se flasin ato?” - “Për asgjë”, - qe përgjigjur vjehrra..
Më erdhi për të qeshur dhe e ktheva kokën pas. Ato po na ndiqnin me sy, ashtu të heshtura, sikur u kishte rënë dielli në kokë. Një reportazh pa zë.

Krushka ruse

Atë ditë ishim ftuar për drekë nga Robi. Sugjerimi kishte ardhur nga Xheni, e fejuara, e cila më në fund kishte mbetur shtatzënë. Po i afrohej të dyzetave dhe dukej se e pati humbur shpresën, por martesa e saj me Robin kishte shumë rëndësi për të dhe lindja e një fëmije do ta bënte bashkimin e çiftit edhe më të sigurt. Të dy vinin nga martesa të mëparshme, me nga një djalë. Fëmijët ishin shumë të çmueshëm për ta, por veçanërisht për Robin fjala e të birit 14-vjeçar ishte ligj. Kishte njëfarë kohe që djali dukej i pakë-naqur dhe po i rrallonte vizitat në shtëpinë e të atit. Robi u merakos. Më së fundi mësoi shkakun: djali mendonte se Xheni nuk e donte. Ndërsa në sy të të atit ishte e dashur me të, kur ishin vetëm për vetëm, ajo e linte pas dore, duke i kushtuar tërë vëmendjen djalit të saj. Robi linte kokën për të birin. U nda me të fejuarën për njëfarë kohe. Ishte pikërisht djali që i afroi sërish, dhe Xheni e shikonte si të domosdoshme që të kishte një fëmijë me Robin. Ndaj lajmi i barrës qe shumë i rëndësishëm dhe ajo shtroi një drekë për familjen e vet, të Robit, si edhe për miq të afërt. Kështu ndodhi që shkuam. Dy ditë më parë im shoq kishte folur në telefon me një shok të fëminisë që kishte 30 vjet pa e parë. Më tregoi shumë gjëra për Çuçunë. Ishte kaq i emocionuar, sa vendosi ta ftonte edhe atë në drekën e Robit. Rrugës në makinë komentonte për Çuçunë. A kishte ndryshuar Çuçuja? Apo kishte mbetur ashtu trupvogël si atëherë, i turpshëm, por gjithnjë i atashuari i përhershëm i më të rëndësishmëve në lagje?
Ç uçuja erdhi pothuajse menjëherë pas nesh, edhe ai shumë i emocionuar për takimin me shokët e vegjëlisë. Kishte banuar në Florida për një kohë të gjatë e vetëm vitin e fundit qe kthyer sërisht në Nju Jork. Çuçunë e mbytën me pyetje dhe, pasi u dha të gjithëve përgjigje të hollësishme, filloi ai të pyeste secilin prej nesh, me rrënjë e me degë, dhe bënte lidhje për çdo informacion që dëgjonte. “Vërtet, ashtu na ka ndodhur edhe neve, kur…” - dhe fillonte një histori tjetër nga jeta e tij. Ime vjehërr filloi të mërzitej. U ngrit nga vendi gjoja se donte të shikonte verandën.
Pas saj u ngrita edhe unë dhe hyra në kuzhinë. Atje nëna e Xhenit, një ruse rreth të gjashtëdhjetave, qe ulur pranë tryezës dhe diçka po i thoshte së bijës në rusisht, ndërkohë që ajo rregullonte pjatat në bufe. Me të më parë mua, e ktheu në anglisht. Kishin ardhur në Amerikë 30 vjet më parë.
- Këtu kishim motrën e mamasë. Ajo na shkruante se sa mirë ishte në Amerikë, madje na thoshte që edhe vaskën e banjës e kishte në ngjyrë trëndafili. Na nxitte të vinim këtu. Dhe ne erdhëm. Por në fillim u zhgënjyem shumë. Sapo zbritëm në aeroport dhe morëm taksinë, Xheni u tremb kur pa shoferin zezak, dhe nisi të qante. Atëherë ishte gjashtë vjeç. Ne e mendonim Amerikën shumë më mirë nga sa e gjetëm. Nuk na shkonte mendja se do të shihnim kacabuj nëpër apartament…
Krushka ruse e fliste anglishten të zbutur nga mjakiznaket. E përsëritte shpesh fjalën “fjorst” në vend të “fërst”, për të treguar zhgënjimet e para. Pastaj ra fjala te sigurimet mjekësore, biseda e ditës në Amerikë, dhe rusja e hodhi fjalën në të kaluarën.
- Ne atëherë nuk paguanim kur shkonim te mjeku, apo jo? - Ajo ktheu kokën nga unë. Unë pohova me kokë. Doemos të gjitha vendet e Lindjes ishin kopje e modelit rus. Dhe rusja, duke marrë kurajë që mua më kishte në anën e saj, filloi t’i rijetonte ato kohë kur njerëzit ishin më “friendly” me njëri-tjetrin. Kur fëmijët luanin pa frikë në oborre e apartamente dhe kurrë s’kishte ndodhur ndonjë rrëmbim. Kur dyert e apartamenteve i mbanin hapur e hynin e dilnin te njëri-tjetri në çdo kohë, gjithnjë pa trokitur. Rusja pak nga pak filloi të xhironte pa kontroll. Në kuzhinë kishte hyrë tashmë ime vjehërr. I bëra shenjë të ulej në karrigen pranë tryezës ku isha ulur unë. Krushka ruse qëndronte në këmbë e po fliste edhe me duar. Ime vjehërr po dëgjonte me vëmendje. Pasi kishte folur për mjekun falas dhe shkollën falas, krushka ruse vazhdoi:
- Atëherë ne banonim në një pallat ku çdo kat kishte katër familje me një kuzhinë të përbashkët. Ne gratë mblidheshim në kuzhinë, gatuanim gjellëra të ndryshme, i shkëmbenim ato me njëra-tjetrën e kënaqeshim duke bërë muhabet. Shkonim shumë mirë. Por më shumë kënaqeshin fëmijët. Edhe ata vinin në kuzhinë e luanin, ja ashtu nëpër këmbët tona.
Unë nuk kisha dëgjuar ndonjëherë se në Bashkimin Sovjetik kishte banesa ku apartamentet ishin të cunguara, domethënë familjet kishin një kuzhinë e një banjë të përbashkët. Ç’qenë ato, konvikte?! Kësaj radhe vështrimi i ruses i drejtuar tek unë ra në të ftohtë.
- Ju kishit një kuzhinë të përbashkët për të gjitha familjet? Dhe këtë kohë e kujtoni me nostalgji? - ndërhyri vjehrra ime dhe tundi kokën në shenjë mospëlqimi. Rusja u ndie ngushtë. Filloi të shpjegohej se nuk kishte si qëllim të shante Amerikën, por po tregonte për frymën shoqërore që kishin njerëzit në Rusi. Natyrisht, shembulli i kuzhinës së përbashkët me sa duket s’qe ilustrimi më i mirë që rusja mund të sillte si argument.
- Unë jam krenare për vendin tim, - tha ime vjehërr, duke mbyllur një kapitull të çuditshëm për të dhe na propozoi të shkonim te dhoma ku ishin miqtë. Çuçunë e gjetëm sërish duke kuvenduar. Tregonte se e shoqja kishte filluar punë në një stacion televiziv, në arkiv. Më tërhoqi vëmendjen ky fakt dhe e pyeta se ç’bënte konkretisht.
- Po, për shembull, ta zëmë, kur vdes ndonjë personalitet, ajo nxjerr nga arkivi ç’është thënë për të më parë në televizion, ose i përgjigjet çdo ngjarjeje të re që mund të ndodhë, duke sjellë fakte nga e kaluara për atë dukuri. “Pak a shumë, siç bëhej edhe te ne”, - thashë me vete. Për një çast, pata një shtysë që të thosha diçka, por m’u kujtua rusja me nostalgjinë e saj për të kaluarën dhe u tërhoqa. Për më tepër, ishte koha për t’u larguar e jo për të shtjelluar biseda të tjera.
Rrugës për në shtëpi, ndërsa kthente makinën në lagjen tonë, im shoq, pyeti:
- Si t’u duk Çuçuja, mama? T’u kujtua kur lua-nim dikur në oborr? Kishim një jetë pa e parë.
- Nuk e mbaja mend që ai fliste aq shumë, - tha vjehrra.

Martesë me ose pa halle

- Më së fundi, Xhejmsi ka disa kohë që po del në takim me të njëjtën femër, - tha im shoq. - Mbase puna merr seriozisht.
Mendoja se kunati ishte një beqar i thekur, e m’u dukën të çuditshme disi këto fjalë. Gjithsesi nuk ishte fjala për “one night stand”, si më parë.
- A është i sigurt që kësaj here kjo zonjëz nuk e do për kuletën? - pyeta unë.
Qe bërë proverbiale thënia, sa herë binte fjala te martesa e Xhejmsit. Të gjithë thoshin se ai nuk vendoste, pasi mendonte që femrat e donin vetëm për llogarinë bankare. Nuk kishte pak: me një rrogë prej 120 mijë dollarësh në vit, beqar tërë jetën… A nuk e deshi Denisin flokëverdha Eni për paratë? Denisi bëri gjithë atë dasmë. Eni i vuri edhe kushtin që do të flinte me të vetëm në fundjavë, dhe pastaj, vetëm një vit pas martesës, i kërkoi divorcin dhe 120 mijë dollarë, si pajë divorci. Pse? “Hip këtu e shih Stambollin!” - i kishte thënë Denisi. - Nuk të jap as divorcin, as paratë.” Ajo ishte takuar me një avokat për këtë punë dhe avokati e kishte porositur “të rrinte urtë”, se nuk merrte asgjë nga burri vetëm me një vit martesë. Dhe ata vazhdonin, as në qiell, as në tokë, ajo me shpresë se një ditë do t’i përlante diçka Denisit, por ai i kishte marrë masat duke i vënë të gjitha në emër të të vëllait.
Tani duket se i kishte ardhur koha Xhejmsit. Ç’do të bënte?
- Është grua e mirë, - përsëritte im shoq fjalët që i kishte thënë i vëllai. Dhe herë pas here na rapor-tonte që “Xhejmsi në këtë ose atë mbrëmje solli edhe mikeshën e vet”, ose që “dje kishin dalë me motoskafin e tij në oqean”, e kështu me radhë, dhe e mbyllte bisedën me fjalët “është grua e mirë”.
Së fundi, mendova edhe unë që im kunat do t’ia bënte “bam” një ditë. I thashë tim shoqi të ma përshkruante të dashurën e të vëllait. Mbase një ditë do të bëheshim kunata. Ai më tha:
- Ti e njeh.
- Çfarë?
- Po, - tha ai, - është ajo femra që njohu im vëlla në mbrëmjen që bëmë për fejesën e Stivit. Të kujtohet një flokëzezë që s’linte radhë pa kërcyer?
- Ah! Ah!… - m’u kujtua. Po, ishte vërtet një grua që nuk linte radhë pa kërcyer. M’u kujtua im kunat që më ishte afruar për të më ftuar në pistë. Isha e lodhur, se sapo kisha mbaruar së kërcyeri me tim shoq, por gjithsesi më erdhi keq t’i thosha jo. Kur hymë në pistë, vura re se ai po më tërhiqte pranë flokëzezës pasionante. Xhejmsi komunikoi me flokëzezën pas supit tim. Unë aq desha dhe bëra një shkëputje të bukur duke i lënë ata përballë njëri -tjetrit. U përfshinë në një kërcim të menjëhershëm. Atë mbrëmje unë me tim shoq u larguam herët, se të nesërmen të dy ishim për punë. Tek po e linim restorantin, e pamë Xhejmsin duke pirë cigare përjashta me partneren e vallëzimit..
- E hodhi grepin Xhejmsi sonte, - tha im shoq, ndërsa hipte në makinë. Im kunat shquhej për “one night stand”. Janë ato raste kur partnerët takohen vetëm një herë e më pas as që i mbajnë mend emrat e njëri-tjetrit. Por, me sa duket, s’paskësh qenë ashtu këtë radhë. Flokëzeza e kishte mbajtur më gjatë të lidhur pas vetes Xhejmsin.
- Si e ka emrin e dashura e Xhejmsit?
- Ester.
- Ishalla e mbledh mendjen me të, - thashë unë, megjithëse nuk e përfytyroja dot veten kunatë me atë grua që më kishte mbetur në kujtesë si femra që thyhej më dysh duke kërcyer.
Kaluan edhe disa muaj. Gjasat nuk dukeshin dhe aq të mira. Një mbrëmje im shoq më tha se ajo i kishte kërkuar të vëllait ta linte duhanin.
- Ajo sikur e pinte edhe vetë, me sa më kujto-het, - thashë unë.
- E ka lënë këto kohët e fundit. Një herë tjetër s’i kishte ardhur në takim, duke i thënë se kishte ca probleme me të bijën.
Esteri kishte qenë një herë e martuar dhe vajzën e djalin i kishte tek të 20-at.
Kjo mënyrë takimesh herë po, herë jo vazhdoi për disa muaj. Përfundimisht im shoq më tha se e vërteta është që ai e pëlqente atë femër, por lidhja nuk dukej e qetë.
- E qetë? - pyeta unë.
- Im vëlla duket si në mëdyshje. Nuk është plotësisht i vendosur.

Atë mëngjes të shtune ndalova te vjehrra për t’i derdhur plehrat. Ime vjehërr ka filluar të dalë më rrallë përjashta, pasi koha s’ka qenë e mirë, por plehrat s’i duron dot as edhe një orë më tepër në shtëpi. Kështu që na merr në telefon herë ne dhe herë kunatin për kryerjen e këtij misioni. Ishte ditë me shi dhe ajo nuk kishte asnjë plan për të dalë. E kishte lënë derën hapur për mua. Jemi vetëm dy blloqe banesash larg njëra-tjetrës.
U futa brenda duke e shtyrë derën lehtësisht. E gjeta duke biseduar në telefon me të mbesën. Llora s’kishte shumë që qe ndarë nga i shoqi. Kujt nuk i kujtohet ajo fejesa e madhe në Hallouin. E kujt ia merrte mendja se ai çift i përsosur në sytë e të gjithëve do të ndahej brenda vitit? Na kishte rënë në sy që Llora kishte filluar të mos e mbante më veten. Kishte shtuar në peshë, kishte nisur cigaren. Dhe një ditë papritur na mori në telefon dhe që nga kuzhina unë i dëgjoja përgjigjet e tim shoqi, që linte të kuptohej se diçka kishte ndodhur diku.
- Që kur kështu? Okej, bejbi, mos u mërzit. Do të kaloj andej me mamanë këtë fundjavë. Po, këtë të diel që vjen.
S’isha në gjendje të kuptoja se me kë po komunikonte. Ai e vuri receptorin në vend dhe tha:
- Llora qenka ndarë me Semin!
Shtanga. Çdo gjë mund ta mendoja, por jo këtë.
- Po si kështu?
- Ajo thotë që Roni kishte filluar të mërzitej, madje kishte një vit që s’ishte i kënaqur me të
- Një vit? Po ata s’kanë bërë as një vit që u fejuan. Pse e shpallën fejesën atëherë?
- Kështu thashë edhe unë, por ja që…, - mblodhi supet ai.
“ O Zot, këtu njerëzit martohen e ndahen sikur hanë bukë e djathë!” Po ç’dreqin kanë që bëjnë gjithë këto ceremoni të mëdha e puthen faqe të gjithëve?! Skena, skena dhe… passkena. Te këto lidhjet martesore kisha kohë që mendoja se ka shumë egoizëm, nuk janë marrëdhënie bujare të dhënies dhe të marrjes, nuk e fisnikërojnë shpirtin, siç mendohet, por janë të njëanshme. Kush të mundet të marrë më shumë nga tjetri, dhe, kur thesi mbaron, fillon shthurja.
Ditën e diel, im shoq me të ëmën morën maki-nën e shkuan te Llora, në Long Island. Vjehrra ime i kishte firmosur një çek të mirë për ta ndihmuar që ta kalonte kohën e vështirë të tranzicionit.
- Mama, ç’bëhet me Xhejmsin? Mbase do të kemi ndonjë lajm të mirë, së paku pas kësaj që i ndodhi Llorës? - pyeta unë pasi ajo e uli receptorin e telefonit.
- Ah, do të thuash a do të fejohet me Esterin? Nuk e besoj.
- Nuk e beson? Pse? Ata u bënë kaq muaj bashkë.
- Xhejmsi ishte dje këtu. Nuk ndihej në atë formë që përjeton njeriu që është në prag të fejesës. Më kërkoi mendim.
- Për çfarë?
- Më tha që ajo është grua e mirë, por ka ca probleme familjare. Probleme me fëmijët e saj. Ke dëgjuar besoj që ka dy fëmijë adoleshentë. Xhejmsi nuk ndihej i qetë. I thashë se “lumturia nuk ka këtë fytyrë që ke ti, o bir. Një martesë që fillon me mëdyshje, nuk është e mirë.” Ai s’foli. “A e do ti?” - e pyeta. Tha se e pëlqente shumë, por problemeve u trembej, se nuk janë recetë e mirë për një martesë të qetë.
Dhe vjehrra u kthye plotësisht nga unë.
- Mendimi im është që në një martesë të re të dy palët duhet të vijnë pa probleme. Gjatë martesës çiftit mund t’i dalin probleme, por jo t’i sjellin me vete në valixhe. Kur problemet lindin pas martese, përballohen nga të dy, por, nëse njëra palë i sjell ato si pajë, ajo martesë çalon nga një këmbë.
Për herë të parë vjehrra m’u duk e mençur, por e ftohtë. Tmerrësisht e ftohtë. Apo mos ndoshta se ne të Lindjes s’bëjmë dot pa vuajtje? Sa herë janë bërë fejesa te ne pa dëshirën e prindërve, të pasigurta ose me ngarkesa emocionale negative!

Ecja për në shtëpi e thosha me vete: nëse njëra palë nuk sjell probleme, a do të ishte “e drejtë” që tjetra të sillte? Nuk e di pse m’u bë se po mbaja në duar një peshore, e cila kishte miell e çdo gjë tjetër, por vetëm zemër jo.

Ditëlindje e vogël

Këto ditë im shoq kthehet vonë nga puna, pasi ndalet së pari nga studentja e tij më e re, pra nga vjehrra.. Ajo ka blerë kompjuter të ri. Fillimisht menduam se mund t’i merrte “leksionet” edhe nëpërmjet telefonit, por s’qe e thënë.
- Me sa duket, mamaja ka filluar të harrojë, - më tha ai duke qeshur një mbrëmje. - Duhet të shkoj të merrem ca pasdite me të. Një mesazh që e kishte nisur për mua, kishte përfunduar tjetërkund. Gjithsesi, ta dish që është studente më e mirë se Skati, që është gjysma e moshës së saj.
Ime vjehërr muajin tjetër mbush 94 vjeç, më saktë: pikërisht sot një muaj ajo ka ditëlindjen.
- A do t’ia bëjmë të madhe ditëlindjen mamasë? - e pyes tim shoq. - “Është 94, - them me vete, - ku i dihet se ç’ndodh deri vitin tjetër në këtë kohë?”
- Jo, - ma kthen ai, - kur të ketë 95-vjetorin. Të kujtohet? Herën e fundit që ia bëmë të madhe ditëlindjen, qe 85-vjetori…
Unë ndiej të skuqem.

Dhuratë vjehrrës

Fundviti po vinte i gëzuar me karrocën e Santës. Kisha nisur me kohë disa dhurata përtej Atlantikut dhe këto ditë bleva edhe dhuratat për familjen time këtu. Dhe ja tek jam te Macy’s i famshëm, që tradicionalisht është festuesi i Krishtlindjeve në Nju-Jork. Oh, sa çuditesha vite më parë, kur shikoja qeset plastike me yllin e madh e të kuq të Macy’s. Më sillnin ndër mend një ditë pranvere të 90-s, kur në bulevardin e madh më ndaloi një i ri i panjohur e më tha:
- Pse ke veshur fustan të kuq? S’e di ti që e kuqja është ngjyrë komuniste?
I hodha një vështrim padashur fustanit tim që ma kishte dërguar daja nga Kanadaja, dhe i thashë:
- Ai që ma ka dërguar, është një kapitalist i madh.
Tani, sa herë që e kujtoj këtë episod, më vjen për të qeshur. Këtu në Amerikë e kuqja është një nga ngjyrat më të parapëlqyera, veçanërisht tani në prag të Krishtlindjeve. Gjithsesi, që të mos zgjatem, siç thashë, hyra në dyqan, pra tek Macys’s dhe qëndrova para një xhakete që më pëlqeu, me masë të vogël (S) dhe një trikoje të bukur me ngjyra të kuqërremta, me masë të mesme (M). E dija që ime vjehërr kishte një masë më të vogël se unë, ndaj vendosa ta merrja trikon. Gjithsesi, për siguri, e mora në telefon për ta pyetur.
- Mama, ç’ masë i merr rrobat ti?
- Them se masën e madhe, L...
S’m’u besua. Isha e bindur se ajo mbante një masë më të vogël se unë, e, përderisa unë përdorja masën L, vjehrra duhet të përdorte M…
- Mirë, mirë, - i thashë, - do të kthehem nga ti pas pak minutash, se do të të sjell diçka.
Futa trikon në çantë dhe dola nga dyqani. Teksa hyra në rrugën e saj, i bëra një telefon edhe një herë, për ta lajmëruar se po i afrohesha shtëpisë. Moshës së saj i duhej dhënë pak kohë për të hapur derën.
Në atë bllok të gjitha shtëpitë janë dykatëshe dhe janë ndërtuar sipas një stili: dyert, dritaret, dera e shkallëve, në ballinë; po në atë anë është edhe porta. Qëndrova përpara portës dhe vura re se ishte e mbyllur. E mora në telefon dhe prita. Ndoshta ishte në shtrat, në banjë, ndoshta duke lexuar ndonjë libër; kishte njëqind arsye që vjehrra të vonohej për hapjen e portës. Por, pasi kaluan nja tri minuta, fillova të merakosesha. Mos kishte harruar? Im shoq kohët e fundit fliste shpesh për dobësimin e kujtesës së mamasë. Apo, Zoti na ruajtë, mos ishte rrëzuar duke nxituar që të ma hapte derën?! E mora edhe një herë në telefon, përpara se të më shkonte mendja t’i telefonoja tim shoqi, dhe prita.
Ajo u përgjigj menjëherë.
- Honey, mos ishe gjë te porta?
- Unë te porta jam, madje kam disa minuta këtu jashtë, - iu përgjigja e habitur. “Ç’thotë kështu? Mos ka pritur të më shihte midis dy dyerve? Po si do të hyja aty, kur porta e jashtme qe e mbyllur?”
- Okej, prit se po dal ta hap edhe një herë... - tha ajo dhe e mbylli telefonin.
Prita. Përsëri asnjë shenjë që dikush të ishte aty brenda. As hapa, as kërcitje e derës së brendshme… E, ndërsa e shqetësuar po bëhesha gati t’i bija ziles përsëri… e pashë time vjehrrë që po më tundte dorën buzagaz nga një bllok më tutje…
“ Oh, My God”, - isha ngatërruar unë, jo vjehrra! Paskësha mbajtur këmbët te një shtëpi tjetër, një bllok më tutje. Shyqyr që më ndihmoi Zoti, e nuk doli ndonjë grua a burrë i egërsuar nga këmbëngulja ime…
Hyra në shtëpinë e vjehrrës, e skuqur flakë, e s’po e merrja veten nga sikleti, ndërkohë që ajo qeshte e dukej se po i shijonte shumë gafa ime.
- Në atë apartament banon një grua uloke, që ecën me karrige me rrota, - tha ajo. - Me sa duket, s’ka qenë në shtëpi, ndaj mos e mbaj mendjen aty.
Nxora nga qesja plastike trikon që i kisha blerë, dhe ajo e pëlqeu në çast. Shkoi në dhomën e saj të gjumit për ta provuar para pasqyrës së madhe të dollapit të rrobave.
- Duhet të të vijë tamam, - i thashë.
- S’besoj, - m’u përgjigj ajo duke e tërhequr trikon nga koka poshtë. - E sheh? Më vjen e ngushtë.
- Po si është e mundur? Ti je një masë më e vogël se unë…!
- Pikërisht, një masë më e vogël, por ti e ke blerë medium, kurse unë mbaj large (të madhe)
- Oh, my God! - Kisha harruar që unë kisha rënë në peshë dhe tashmë i blija rrobat një masë më të vogël se më parë dhe krahasimi i masave nuk qëndronte. - Okej, po shkoj në dyqan, të marr një masë më të madhe.
U ktheva me një triko edhe më të bukur. Vjeh-rrës kjo i pëlqeu edhe më shumë.
- S’kam ç’të bëj, më pëlqejnë dhuratat! Gjithsesi më duket se kam filluar të plakem paksa… më duket, por jo ende, - tha duke u vështruar në pasqyrë.
“ S’ka gjë, mama, se mua s’më duket, por e ndiej që po plakem”, - thashë me vete, duke kujtuar gjithë atë ngatërresë të asaj dite.

Çështje moshe

Ishte ditë shiu. E plogësht, isha mbledhur kruspull nën batanije dhe po lexoja një libër, kur tringëlliu zilja e telefonit.
Nga zëri vjehrra m’u duk e shqetësuar.
- A do të jesh aty në shtëpi për nja gjysmë ore?
- Në shtëpi jam, - i thashë. - Ç’ka ndodhur?
- Nuk e di ku më ka humbur çelësi i shtëpisë. Tani jam te dentisti dhe, kur të mbaroj, s’kam se ku të shkoj. As Lina s’më përgjigjet në telefon.
- Këtu jam, - i thashë, e habitur që ajo kishte dalë në gjithë atë shi. Ku e kishte humbur çelësin, te dentisti?
Vjehrra erdhi me taksi dhe unë nxitova t’i hapja derën, me të ndier zhurmën e makinës të ndalonte pranë shtëpisë sonë. Ndihej tejet e gëzuar që më kishte gjetur në shtëpi.
- Po si dole në këtë shi, moj mama?! - i thashë.
- S’doja ta humbisja dentistin, - m’u përgjigj, - ti e di që i kam merak dhëmbët. Kushedi se kur do të ma linte takimin tjetër, po të mos shkoja sot, por, kur po mbaroja punë, nxora çantën e më ra në sy që nuk e kisha çelësin e shtëpisë. Nuk di se ku mund të më ketë rënë. Si nuk e paskam ndier fare? Dhe m’u kujtua që ju keni një kopje të çelësit tim..
Nuk e dija këtë. Im shoq s’më kishte thënë gjë.
- Qetësohu njëherë, - i thashë, - pastaj dalim bashkë. Shi vere është, do të pushojë. Ke uri? Do që të hash ndonjë gjë?
- Jo tani, pas nja dy orësh, por ndonjë lëng frutash mund ta pi. - Vjehrra piu lëng portokalli dhe u rehatua në kolltuk. Si zakonisht, nxori një libër nga çanta dhe pas një ore e kishte zënë gjumi ashtu, ulur e me librin në prehër. “Oh, çfarë mrekullie!” - thashë me vete dhe nuk di pse e përfytyrova time vjehërr në ndenjësen e avionit. Im shoq thoshte se mamaja në udhëtimet me avion flinte gjatë tërë kohës. U kujtova ta merrja në telefon tim shoq e ta pyesja se ku e kishte lënë çelësin rezervë të mamasë. Ai më tha se ishte çelësi i katërt në vargun e çelësave të mi, që mbaja me vete. S’e kisha pyetur asnjëherë se ç’ishte ai çelës.
Ecëm ngadalë, sikur kishim dalë për të shëtitur, deri te shtëpia e vjehrrës, tri blloqe më tutje. Mjeku e kishte këshilluar të mbante një shkop për çdo rast, por ajo s’e bënte veten dhe nuk e përdorte. Kur iu afruam shtëpisë, vura re se te doreza e derës ishte varur një qese e bardhë plastmase.
- Po kjo? - thashë.
- E kam varur unë, që postjeri të hedhë letrat e mia. Komshinjtë kanë ikur me pushime dhe unë nuk e përzgjedh dot postën. E bënin ata për mua. - E tërhoqa qesen dhe futa dorën për të nxjerrë postën e asaj dite, por bashkë me zarfet nxora edhe një çelës.
- Ha-ha! - qeshi ajo, duke zgjatur dorën. - Këtu më paska rënë çelësi, kur kam mbyllur derën? Dhe unë vrisja mendjen se si nuk e kam dëgjuar të më binte përtokë? E po, të paktën, nuk kam nevojë të bëj çelës të ri.

Pardje im shoq më tha që ta kujtoja se të premten, pas pune, duhet të shkonte te mamaja së bashku me të vëllanë.
Këto kohët e fundit na është bërë zakon t’i themi njëri-tjetrit “më kujto, se duhet të bëj këtë ose atë”. Përpiqem të kuptoj nëse ky është një zakon i ri i kohëve të fundit, apo e kemi pasur edhe më parë. S’më vjen mirë t’i pohoj vetes se është një zakon i ri, që do të thotë se fajin e ka mosha. E vërteta është se kot i themi njëri-tjetrit “më kujto”, se pala kujtuese, ka harruar që në atë çast. Kështu që palës së interesuar i bie përgjegjësia e kujtimit të vetvetes për gjërat që duhen bërë. Kështu, unë shënimet i ngjit te kompjuteri, vendi ku e kaloj më shumë kohën, kur jam në shtëpi, kurse im shoq, te frigoriferi… Gjithsesi, këtë radhë tingëlloi si diçka që s’duhej harruar vërtet. Mamaja mbushi 95 vjeç, diçka kërkon t’u thotë, përderisa i ka thirrur të dy djemtë në një ditë e në të njëjtën orë. E pata pyetur tim shoq nëse do t’i organizonim ndonjë ditëlindje të madhe, ashtu siç bëmë për 85-vjetorin.
- Nuk besoj se do t’ia bëjmë të madhe. Nuk i kanë mbetur të afërm. Eshtë e vetmja që jeton ende nga moshatarët e saj.
Ishte e qartë që vjehrra e kishte ndier se tashmë ishte moshë shumë e shtyrë e duhej t’u thoshte nja dy fjalë djemve. Në fakt, këtë e kishte shprehur pak ditë më parë, kur, teksa ngjitte shkallët e shtëpisë së Linës, më tha: “Më duket se tani kam filluar ta ndiej moshën”. Mua, që kishte kohë që më dhembte njëri krah nga lagështia, vetvetiu m’u duk paksa si i vonuar ai konstatim.
A kisha menduar se ndonjë ditë mund të vdiste papritur? Po. Madje i trembesha së papriturës, për faktin se ajo kurrë nuk ankohej dhe asnjëherë nuk e dinim saktësisht se si ndihej. Gjithsesi, duke njohur natyrën e saj “optimiste të programuar”, nuk e çoja shpesh mendjen te fundi. Vetëm vdekja e Ranieros, plakut që banonte në katin e parë të shtëpisë sonë, më bëri të mendoja e të trembesha se mos ndoshta ndonjë ditë, papritur, do ta gjenim edhe ne vjehrrën të vdekur. Ndoshta duke lexuar. Në tryezën e ngrënies ose me kokën mbi libër. Vdekja amerikane është e heshtur, pa zhurmë dhe ta bën më të lehtë tmerrin e saj.
Raniero kishte ngrirë në tryezë, ja ashtu, duke ngrënë darkë. Askush s’e kishte vënë re mungesën e tij, përveç meje, që isha mësuar me kuisjen e derës së tij çdo mëngjes. Ku shkonte Raniero gjithnjë në të njëjtën orë? Dilte në orën tetë, kthehej fiks në orën nëntë dhe mbyllej brenda.
Kur e shoqja qe gjallë, hera-herës në aparta-mentin e tyre dëgjohej një muzikë e vjetër italiane. Kisha ndjesinë se ajo ende ruante pllaka gramafoni. Raniero dhe e shoqja ishin nga Napoli. Mëngjeseve, aroma e bukës së thekur ngjitej deri lart te ne, në katin e dytë. Pleqtë nuk i vizitonte njeri. Muzika dhe një mackë e vogël që rrinte në parvazin e dritares, ishte gjithë shoqëria e tyre.
Pas vdekjes së plakës, shtëpinë e pllakosi he-shtja… S’u ndie më as aroma e bukës së thekur. Dukej që Raniero qe përgatitur për radhën e tij. Dhe vdekja ra në një mendje me të. Erdhi dhe e mori një mbrëmje, ndërsa qe ulur në tryezë për të ngrënë darkë. A e dinte, vallë, se qe darka e tij e fundit? Ndoshta jo, ndoshta po. Ndoshta çdo ditë e llogaritte si të fundit i urti plak Raniero. Tri ditë më pas, u zbulua që kishte vdekur. Te dera e tij u dukën dy policë dhe një makinë ambulance.

Pas vdekjes së Ranieros apartamenti në katin e parë mbeti bosh gati për një vit. Një pasdite, ziles së derës i ranë dy njerëz të panjohur. Zgjata kryet nga dritarja dhe pyeta se kë kërkonin. Më thanë se ishin nipat e Ranieros. Vinin nga Nebraska. Zbrita poshtë. Burrat më pyetën nëse kisha vënë re të hynte e të dilte ndokush në shtëpinë e Ranieros, sa kohë që ai ishte gjallë.
- Nuk para kanë pasur vizitorë, - thashë, pa qenë e sigurt nëse duhej t’u përgjigjesha apo jo. Për mua ishin dy njerëz krejt të panjohur. Njëri rreth të pesëdhjetave, tjetri më i ri. Nga ta dija se ishin nipat e tij, kur s’i kisha parë kurrë? Ata e ndien mungesën e dëshirës që të komunikoja me ta.
- Nuk dimë nëse është shitur shtëpia, - vazhdoi më i vjetri në moshë. - Nuk dimë se çka lënë si trashëgimi e kujt ia ka lënë. Ai vetë s’ka pasur fëmijë. - Heshta. - Kush mund t’i ketë çelësat e shtëpisë? - pyeti më i vjetri
U thashë t’i drejtoheshin administratës që qeveriste bllokun tonë. U tregova se ku ishin zyrat, dhe u ngjita lart. Ne jetojmë në co-apt. S’më hiqeshin nga mendja ata dy nipat e panjohur që s’kishin shkelur kurrë në shtëpinë xhaxhait të tyre të vetmuar sa qe gjallë, e që kërkonin t’i shkëputnin ndonjë copë për së vdekuri. Mos po i dënoja si shumë? Mos ndoshta ishin të vobektë?
Ç’ t’u thosha? Që xhaxhai i mjerë pas vdekjes së të shoqes nuk ishte në gjendje as të shlyente kredinë e shtëpisë? T’u thosha që xhaxhai i tyre çdo ditë shkonte për të ngrënë mëngjes në një mensë të varfrish? I mjeri Raniero!

Intervistë me vjehrrën

Nuk e bëra veten, kur im shoq u kthye nga “mbledhja” me mamanë. Nuk i tregova për mendimet e zymta që më kishin pushtuar. As ai s’tha shumë, përveçse “meqë mamaja mbushi 95, e pa të arsyeshme të na thoshte se ku i kishte gjërat”.
- A ndihet mirë? - e pyeta unë.
- Si gjithmonë, - tha ai.
Kjo donte të thoshte se asgjë e veçantë nuk kishte ndodhur. Gjithsesi u kujtova se pa kuptuar i kisha rralluar vizitat te vjehrra. Mos mendonte se e kisha harruar?
- Mama, të lutem më thuaj se kur do të jesh e lirë këtë javë; dua të vij të rrimë bashkë ndonjë orë…
Qe e hënë dhe ajo më tha se atë ditë do të dilte me Linën e do të drekonin jashtë. Pasdite kishte pazar për të bërë (çka më bëri të mendoja se duhet ta kujtoja tim shoq të ndalej te shtëpia e saj, pas pune), kurse të nesërmen kishte një vizitë rutinë te mjeku.
- Si është e mërkura për ty? - më pyeti ajo.
Unë të mërkurën e kam ditë të ngarkuar, por nuk doja ta shtyja për më vonë.
- E mërkura është mirë, - thashë.

E gjeta të veshur me një palë pantallona të lehta verore ngjyrë bari dhe një bluzë thuajse në atë ngjyrë, me lule nëpër të.
- Gjithmonë e kombinuar ti, mama, dukesh sikur je veshur për të dalë diku.
- E po, ç’kuptim ka që t’i ruaj rrobat? Në moshën time është më mirë t’i gëzoj, apo jo?
Më qe mbushur mendja që të bëja një bisedë me të. M’u kujtua që, kur kishte vdekur halla e tim shoqi, familja, pas ceremonisë së varrimit, kishin vënë një shirit magnetofoni me ca pyetje që dikush i pati bërë për jetën e saj. Halla kishte punuar në një kompani të madhe mode, në sektorin e marrëdhënieve publike. Më kujtohet që ime vjehërr, duke më folur për Lizën - kështu quhej e kunata - më kishte thënë se i shoqi pati qenë komunist. Aty mora përgjigje për gjithë ata libra të Marksit e të Leninit që kisha parë e habitur në bibliotekën e tij. “Nuk kishte frikë?” - e kisha pyetur. “Jo, që nga koha e Makartit nuk kishte më frikë, por partia komuniste është e pallogaritshme”.
I thashë sime vjehrre se më kishte mbetur merak që s’kishim bërë një bisedë të shtruar gjatë gjithë këtyre viteve.
- Kemi qenë shumë të zënë, - tha ajo me shaka, pa dashur që unë ta merrje si nënkuptim ironik, që kisha qenë unë e zënë. Në fakt edhe ime vjehërr, ndonëse kishte 30 vjet që kishte dalë në pension, e kishte kohën të planifikuar dhe unë gjithnjë e lajmëroja paraprakisht, para se t’i shkoja për vizitë.
Asaj i pëlqeu ideja e bisedës, por nuk pyeti nëse do ta regjistroja në magnetofon, kurse unë nuk i thashë. Së pari, mikrofoni do të na pengonte në lirshmërinë tonë ose, më saktë, në lirshmërinë e saj, së paku kështu mendoja unë. Dhe, së dyti, nuk doja t’ia kujtoja në asnjë mënyrë intervistën që i kishin bërë së kunatës, para se të vdiste.
Asaj i pëlqeu ta niste nga fëmijëria.
- Kur ishim fëmijë, e gjykonim botën brenda lagjes sonë. Aty ku banonim ne, kishte më shumë hebrenj, italianë dhe zezakë. Ne mendonim se kështu duhet të ishte e gjithë bota. Në përgjithësi, ishim të varfër. Nënat rrinin në shtëpi, gatuanin, kujdeseshin për fëmijët. Baballarët punonin. Rrallë shihje fëmijë të vazhdonin shkollën e mesme, sepse hynin në punë për të ndihmuar familjet. Familjet kishin pesë, gjashtë ose shtatë fëmijë. - Përpiqesha të merrja me mend për ç’kohë po fliste vjehrra. Duke pasur parasysh që ajo kishte lindur më 1914, i binte të kishte qenë fillimi i viteve ‘20, të shekullit të 20-të. - Dhe rrallë mund të shihje gjithashtu ndonjë grua të shkonte në punë, vetëm nëse i shoqi ishte i sëmurë, siç ishte rasti i babait të Simit, shoqes sime të ngushtë. Babai i saj kishte kancer dhe mjeku i kishte thënë se, për shkak të sëmundjes, duhej të rrinte më shumë në natyrë. Ne ishim shtatë fëmijë, por mund të them se në mes të të varfërve ishim “më të pasurit” në lagje, kurse familja e Simit qe vërtet e varfër.
Ato kohë, ne fëmijët luanim shumë. Nuk mblidheshim në shtëpi, derisa na detyronin prindërit të uleshim për të bërë detyrat e shkollës. Por nuk kishim shumë lodra. Mbaj mend një kukull të vogël, thuaj sa një gisht, që kushtonte 5 centë, ajo ishte kryesisht lodra jonë. Kërkonim kuti kartoni të vogla, që të sajonim një si shtrat për kukullën.
Në bllokun tonë, ishte një vajzë me ngjyrë, më e vogël se ne, ndoshta 5 vjeç. Të zinjtë ishin minoritet. Luante e vetmuar në oborrin pas pallatit ku ba-nonim, ndërkohë që ne të tjerat luanim së bashku.. Na shkonte mendja tek ajo: si mund të luante vetëm? Ishim kureshtare të shikonim se ç’bënte. Kështu, një ditë shkuam të përziheshim me të. Ne iu afruam, ajo s’u ndie, por as nuk u largua. Unë guxova ta puthja në faqe. Pas meje, shoqja ime, Simi, bëri të njëjtën gjë, pastaj edhe tjetra, edhe tjetra. Dhe e di? Nuk na u duk më çudi se puthëm një vajzë që s’ishte e bardhë si ne. Megjithatë prindërve nuk u treguam. Na dukej në vetvete se kishim bërë një heroizëm. Fëmijëria vazhdonte gjatë në ato kohëra. Sot mbaron që pesë vjeç, kur fëmijët ulen pranë kompjuterit. Dhe rinia fillonte vonë e gëzohej si rini. Më kujtohet im vëlla, i madhi (atëherë ishte rreth njëzet vjeç): bashkë me disa shokë morën me qira bodrumin e një ngrehine dhe çdo fundjavë ftonin shoqërinë e tyre, djem e vajza, dhe organizonin mbrëmje. Unë me Simin ishim 13-14 vjeç, por vendosëm të shkonim edhe ne. Hymë në sallë të zëna për dore dhe mbetëm ashtu, derisa im vëlla na pa. Ai u afrua dhe na paraqiti me zë të lartë: “Kjo është motra ime e vogël me shoqen e saj, Simi”.
Ne u turpëruam, dolëm jashtë e s’u kthyem më. Nuk kishte asgjë ekstravagante në ato mbrëmje. Ato kohë, vajzat fillonin të njiheshin e të bënin shoqëri me djem pas të tetëmbëdhjetave. As që flitej për seks. Kush e shkelte, ishte vajzë që tregohej me gisht... Virgjëria ruhej për martesë. (Mua m’u kujtua perso-nazhi Vito Juvara i filmit italian” Gruaja më e bukur”, që tha diku:” E ç’pasuri tjetër mund t’i sjellë gruaja burrit në martesë, veç virgjërisë?”
- Bëhet shpesh krahasimi i gjendjes ekonomike të Amerikës sot me atë të periudhës së krizës të viteve ’30. Si të duket ty ky krahasim? A të kujtohet ajo periudhë?
- Më kujtohet që gratë në atë kohë u bënë amvisa të mira për ekonominë e familjes. Nëna jonë dinte si të manovronte me ushqimet, me gatimin. Më kujtohet që blinte në treg fruta me çmime fare të ulëta, nga ato që ishin duke u kalbur, u priste pjesën e kalbur dhe me pjesën e mirë gatuante kek me fruta e bënte komposto. Gatuante biskota, për të na zëvendësuar ëmbëlsirat. Sa për akulloren, që ne e donim shumë , as që bëhej fjalë. Mbaj mend edhe një gjë tjetër: Të premteve e të shtunave, biznesmenët hebrenj vinin në dispozicion furrat e pjekjes për familjet e lagjes ku kishin bizneset. Furrat ishin ende të nxehta dhe gratë shpinin atje tavat për të pjekur, pa paguar asgjë…
I thashë të më fliste për njohjen me të shoqin dhe për martesën e saj.
- Unë u njoha me tim shoq pas Luftës së Dytë Botërore. Ai kishte qenë në luftë, vazhdonte shkollën për farmacist dhe njëkohësisht mbante një farmaci, ku shiste barna. Ai ishte i gjatë, kurse unë, e shkurtër. Edhe me taka, nuk i arrija as deri te supi. Dolëm disa herë bashkë. Për njëfarë kohe i ndërpremë të dalat, pastaj u takuam sërish dhe vendosëm të martoheshim. Ishte viti 1948. Nëna ime më thoshte gjithnnjë: “Je martuar me një gjysmëmjek” - Ejbi nuk ma prishte kurrë qejfin…
Më shkuan sytë te një punim artistik i gdhendur në dru, që vjehrra e mbante në mur. Ishte një anije e vogël me dy vela të bardhë. Po ta vëreje me kujdes, konturet e zeza të velave të bardhë formonin emrat e vjehrrës dhe të të shoqit.
- Ato kohë, - vazhdoi ajo, - nëse çifti kishte mundësi të merrte një apartament me qira, ishte gjë e madhe, ndryshe vazhdonte të rrinte me prindërit.
- Me cilët prindër? Të djalit apo të vajzës?
- Vajzat parapëlqejnë të rrinë me mamatë e tyre edhe pas martesës. Ndihen më rehat se me vjehrrat. Fillimisht, jetuam në një apartament me qira. Vonë mundëm të blinim shtëpinë tonë. Na kushtoi 13 mijë dollarë. Qesharak si çmim për ditët tona, por atëherë nuk ishte pak. Shtëpia ishte dykatëshe, kishte oborr dhe një pemë të madhe. Blloku ku banonim, kishte një fushë të gjerë, ku luanin fëmijët. Ata rrinin pothuaj tërë ditën jashtë. Nuk kishte trafik si sot, kështu që nuk shqetësohej njeri për ta. Kur djemtë ishin njëri 7 vjeç dhe tjetri pothuaj 6, u “dhuruan” një qenush. Them kështu, sepse “dhurata” ka një histori më vete. Djemtë e kishin gjetur pranë supermarketit dhe e sollën në shtëpi. Qenushi ishte i bukur, por përreth qafës kishte një rrip lëkure, ku ishin shënuar disa numra. Kjo donte të thoshte se ai e kishte një zot. “Oh, i gjori, paska humbur!” - thashë unë dhe lajmërova menjëherë ASPCA. Ata ndihmojnë për gjetjen e kafshëve të humbura dhe i dorëzojnë tek të zotët. Ndërkohë, fëmijët e mi u miqësuan shumë me qenin. Luanin me të tërë kohën, brenda në shtëpi dhe jashtë në oborr. E merrnin me vete kudo. I vunë edhe një emër: Tafi, për shkak të ngjyrës që kishte. Ka disa karamele që quhen Tafi. Kanë një ngjyrë si kanellë dhe të shkrijnë në gojë. Shumë shpejt Tafi u bë mik i të gjithë fëmijëve të bllokut. Mirëpo gëzimi nuk u zgjati shumë. Një ditë u duk e zonja e qenit, e cila e mori Tafin me vete. Djemtë qanë me lot dhe e ndoqën pas. Të dhimbseshin kur i shihje aq të dëshpëruar. Ato ditë, në lagje sikur kishte rënë zija. U ndie shumë mungesa e Tafit. Mirëpo ndodhi mrekullia: Vetëm një javë më pas, e zonja u kthye sërish së bashku me qenin. Ajo u buzëqeshi fëmijëve dhe ua dha qenin si dhuratë. E pyeta pse e bënte këtë. Në konfidencë, më tregoi se kishte kohë që përpiqej “ta harronte” qenin herë në një vend e herë në një tjetër, kur dilte jashtë, me shpresë se dikush do ta pronësonte, por gjithnjë ia sillnin në shtëpi. Ajo nuk ishte në gjendje ta mbante më. Tafi jetoi gjatë dhe i shoqëroi djemtë edhe në rininë e tyre. Madje jetoi deri në dasmën e parë që u bë në familjen tonë…
E pyeta vjehrrën se sa të qëndrueshme ishin lidhjet martesore në atë kohë, krahasuar me të sotmet.
- Oh, pa dyshim që ishin shumë më të qëndrue-shme se të sotmet. Nuk para dëgjonim për divorce. Ndoshta edhe kishte, por unë në rrethin që njihja, nuk mbaj mend ndonjë rast divorci. Familjet ishin më të mëdha, gratë lindnin shumë fëmijë dhe kujdeseshin për ta. Burrat punonin. Gratë ishin të varura ekonomikisht nga burrat. S’kishte asnjë arsye për sherre në familje. Sot gratë janë të pavarura, bëjnë vetëm një ose dy fëmijë. Dhe ka shumë divorce.
- A nuk kishte tradhti bashkëshortore atëherë?
- Ndoshta. Me siguri duhet të kishte burra që i gënjenin gratë e tyre, por unë vetë nuk mbaj mend asnjë rast të tillë në rrethin familjar ose të të njohurve. Vëllezërit e mi ishin besnikë ndaj grave të tyre.
- Tani, lidhur me moshën. Unë të kam zili që ti ende mbahesh si e re , domethënë vishesh gjithnjë me shije, me ngjyra të çelura, s’del kurrë jashtë pa tualet, nuk mungon asnjëherë në rastet familjare, del vazhdimisht me shoqet… Sa e ndien ti moshën?
Ajo vuri buzën në gaz.
- Në të vërtetë, mua më duket sikur jam gjithmonë njëlloj, nuk di ta përcaktoj ndryshimin në moshë, por vitet i ndiej në dhembjet e trupit, herë në krah, herë në duar. Shiko te kjo dorë (ajo hapi pëllëmbën, ku unë pashë një vijëz si vijëzat e fatit), këtu kam bërë një operacion. Njëherë jam rrëzuar, te “Save a thon”. Të kujtohet? Nuk eci dot gjatë si më parë… kam filluar të harroj. Ty të lutem herë pas here që ta ngresh zërin, kur flet me mua, se jam rënduar ca nga veshët; këtu është mosha, por në shpirt jam gjithmonë njëlloj. Nuk i vë dot moshë shpirtit. Në familjen tonë, - vazhdoi ajo, - vëllezërit e mi kanë vdekur në moshën 84 vjeç. Ime motër në moshën 90, unë po jetoj më gjatë se të gjithë të tjerët dhe po çuditem me veten. S’më besohet. I thashë Pollit një ditë: “Poll, bëhem 85 në gusht, apo 95?” - Unë qesha, besova se po bënte shaka. - Njerëzit jetojnë shumë më gjatë në ditët tona, pasi i ndihmon zhvillimi i shkencës mjekësore. Oh, sot Lina, shoqja ime, bëhet 80, - u kujtua papritur ajo. - Pasi të mbarojmë bisedën bashkë, duhet ta uroj…
Mua kujtua që njëherë më kishte thënë: “Shoqet mbaji më të reja se veten, në do që të ndihesh e re”. - Lina ishte 15 vjet më e vogël se ime vjehërr.
- Dhe do të shkoni në restorant ta festoni… Mama, të kam vënë re që ti ha me oreksin e një të reje. Ti zakonisht porosit llabstër, - e ngacmova.
- Unë ha me qejf, sepse porosit atë që më pëlqen. Por nuk ha shumë si më parë. Gjithnjë, pjesën më të madhe të ushqimit e marr në shtëpi.
- Edhe ëmbëlsirat i ha me dëshirë…
- Oh, ato po! Gjithë jetën më kanë pëlqyer, - tha ajo dhe m’u kujtua vetja ime, që mjerisht u ruhem ëmbëlsirave…
Ia thashë asaj këtë.
- Po ti mund të hash çokollata të zeza, nga ato ku shkruhet “sugar free”. Lina ka diabet, por, kur e sheh që e ka sheqerin të ulët, ha çokollata. E ma-shtron sëmundjen edhe ajo ndonjëherë.
- Ti ruan shoqëri të gjata prej dhjetëra vjetësh me mikeshat e tua. Unë e di që ke shkuar deri në Oregon, në Florida, e ftuar prej tyre. Me Simin e keni ruajtur shoqërinë, njëlloj si atëherë. Janë po ato mikesha që ke pasur që në rini. Këtu, me Linën dhe shoqe te tjera luani kanasta, shkoni në restorante, kinema, në teatër në Broadway. Si e ruani shoqërinë kaq gjatë e nuk prisheni?
Ajo qeshi.
- Pa dyshim që kemi gjëra të ngjashme. Por më shumë se ngjajmë, e çmojmë njëra-tjetrën. Ne nuk diskutojmë fjala vjen për politikë, kur e dimë që kemi pikëpamje të ndryshme. Diskutimet politike e pri-shin atmosferën miqësore. Për shembull, Lina është republikane e çmendur. Unë jam demokrate. Unë ia di dobësinë Linës, ndaj nuk dal kurrë në atë zonë. Edhe djemve u kam thënë që, kur është Lina këtu, të mos flasin kundër republikanëve. Ne s’merremi me politikë. Ne shijojmë shoqërinë tonë…
Në shtëpinë e vjehrrës sime ka shumë libra, gjithmonë pranë tryezës me abazhur ka një libër të hapur. Libra gjen edhe pranë shtratit të saj, si edhe në tryezën e mesit. Librin e merr me vete kudo, kur vjen tek unë për vizitë ose kur shkon te mikeshat e saj. I është bërë zakon. Nuk del pa të nga shtëpia. M’u kujtua se si një mbrëmje erdhi me ne për të blerë ushqime. Kur do të hynin në supermarket, ajo zbriti nga makina me libër në dorë. “Mama, - i thashë, - do të hyjmë në dyqan tani, ç’të duhet libri me vete?” Atëherë ajo u kujtua dhe u kthye që ta linte librin në makinë.
E pyeta nëse e pëlqente Danielë Stillin
- Jo, - tha ajo, - gjithmonë historira dashurie. Po ato, nga një libër tek tjetri, veç të thëna me fjalë të tjera. Nuk e lexoj.
- Tani u bëre 95 vjeçe… A të ka mbetur ndonjë merak nga jeta deri tani?
- Kam një merak që do ta marr me vete: që nuk isha nja 5 cm më e gjatë. Edhe sot e kësaj dite, kur dëgjoj që më thonë se jam e shkurtër, s’më vjen mirë. Më ndodhi kjo me një mjek, i cili, kur më pa, më tha me përkëdheli: “Oh, ju, plakë e vogël!”

Gabimet e femrës

Po vendosja sendet që kisha blerë në farmaci për vjehrrën. Habitesha sa pastër e mbante shtëpinë, e veçanërisht banjën. I vinte një grua një herë në muaj për të pastruar - s’kisha pasur rast ta shihja asnjëherë atë grua - por nuk dija se ç’pastronte, se shtëpia e vjehrrës ishte gjithnjë në rregull dhe e pastër.
- I thirra të dy djemtë, - filloi ajo, pasi unë u ula në divan, - meqë i mbusha të 95 vjetët dhe... ku i dihet? Gati nuk më besohet që kam mbërritur në këtë moshë. Unë në të vërtetë ndihem mirë, por ama, vërtet, ku i dihet? Falënderoj Zotin që më la të jetoj kaq gjatë, por s’jam në gjendje të parashikoj për më tej, megjithëse do të doja të jetoja deri në 100. Ajo vuri buzën në gaz dhe vazhdoi: - Kjo ka një të keqe të madhe… se po më mbarohen rezervat… Unë kisha më shumë para në bankë, para dhjetë vjetëve, dhe qysh atëherë, duke menduar se do të vdisja shpejt, u kisha caktuar sa do t’i lija njërit djalë e sa tjetrit… Nuk ishte keq, por nuk e dija se do të rroja edhe dhjetë vjet të tjerë. Dhe e di? Ngaqë nuk më dilnin paratë për shpenzimet e përditshme, fillova të vë dorë te rezervat… kështu që ato kanë zbritur mjaft… Ç’të bëj? Ku ta dija se do të jetoja kaq shumë? Dhe a e ke vënë re që çmimet e ushqimeve këta pesë vjetët e fundit janë rritur shumë?
- Po ç’thua kështu, mama? - thashë unë, duke më ardhur vërtet keq që ajo ndihej fajtore se kishte ngrënë të ardhurat e saj. “O Zot, - thashë me vete, - edhe ne do të plakemi një ditë. A duhet të mendojmë se do të na bëjnë me faj që jetuam jetën tonë e harxhuam paratë tona?
- M’u desh t’i jepja mbesës një pjesë, se e ëma nuk e ndihmonte dot, pas divorcit me të shoqin. Është e vetmja mbesë që kam. U nda, pas një viti martesë. Po shyqyr që s’e la me fëmijë. E vërteta është që mua ai djalë s’më pëlqente.
Hapa sytë. Tërë kohën të gjithë thoshin se ata ishin një çift shumë i mirë, gati besonin se sikur kishin lindur për njëri-tjetrin… Ky pohim i vjehrrës më erdhi si rrufeja në të kthjellët.
- Të gjithë thoshin se ata të dy shkonin shumë me njëri-tjetrin, - thashë.
- Të gjithë, por jo unë, - tha vjehrra.
- Si kështu?
- Kisha një ndjesi që ai s’ishte për Llorën. Llora ka mbetur ende fëmijë. Ai kishte gjithë atë tatuazh në shpatull, rreth qafës, në krah… E detyroi edhe vajzën të bënte një tatuazh në mes të… - M’u kujtua që ia kisha parë vajzës, një ditë teksa qe përkulur, një trëndafil të zi, pas kurrizit, pikërisht mbi vijën ndarëse të prapanicës… - Pastaj Llora filloi të pinte duhan për ta shoqëruar atë… Vetëm të këqija mori nga ai, asnjë të mirë… - M’u kujtua e qeshura e atij djali simpatik, brun, dhe e qeshura e Llorës, që e shoqëronte fill. Mbase vjehrra kishte të drejtë. Mbase vajza bënte gjithçka, që t’i pëlqente atij. Dhe… në përfundim… nuk ishte më tërheqëse për të. - Ky është gabimi i femrës, që nuk ruan natyrën e vet, por peltohet si brumë plasteline në duart e burrit, pa e jetuar jetën e saj ose duke e humbur veten e saj, - tha vjehrra dhe sytë i mbetën te fotografia e motrës së vdekur, në murin përballë. Nuk u ndie për një copë herë. As unë nuk fola. Ndoshta të dyja po mendonim për Rozin. Ajo qe ndryshe nga ime vjehërr. Ndoshta Llora i kishte ngjarë asaj.
Rozi ishte hequr gjithnjë e lumtur me të shoqin që nga dita e parë që ishte njohur me të, e deri sa vdiq. Vjehrrës i qe mbushur mendja që Rozi nuk kishte jetuar asnjë ditë për veten e saj, por për të shoqin dhe për fëmijët. Askujt s’i fliste për hallet e saj. Vetëm nëna e tyre kishte dyshuar në lumturinë e Rozit. Diçka kishte parë te Henri që atë ditë kur Rozi e kishte sjellë në shtëpi për ta paraqitur në familje.
“ Ma ndien zemra se ime bijë do të bëhet skllave e tij”, - kishte thënë ajo. Rozi, si më e vogla, trajtohej nga të gjithë si “bebja” e shtëpisë. U rrit nën sqetullën e të gjithëve. Kishte frikë të ndërmerrte nismën për të bërë diçka me mendjen e saj. Nuk kishte siguri dhe gjithnjë kërkonte mbështetje e nuk ia prishte askujt. Kur u njoh me Henrin, u bë shtojcë e tij. Rozi kishte jetuar për ta bërë të lumtur Henrin. Henri vinte i pari. Nëse Henri ishte i kënaqur, atëherë e gjithë shtëpia ishte e kënaqur. Rozi plotësonte me përulje tekat e tij. Kur ishin të rinj, Henri ia kishte mbushur mendjen ta linte shkollën, pasi shkolla nuk do t’i jepte asgjë. Henri i jepte gjithçka. Ajo nuk kishte nevojë as të mësonte të ngiste makinën, sepse nuk kishte ç’i duhej. Sa të qe gjallë Henri, do ta shëtitte ku të donte ajo. Vendi i saj ishte ai i një gruaje shtë-piake, me përparëse kuzhine, si në reklamat e televizionit të viteve ’50, që kishte mësuar përmendsh të gjitha recetat e gjellëve që i pëlqenin të shoqit e që gatuheshin pikërisht siç i donte ai. Në rastet familjare, nëse Rozi do të mungonte, do të justifikohej se Henri ishte “i sëmurë” dhe asaj i duhej të kujdesej për të. Nëna tundte kryet me mosbesim. Gjithsesi vitet kaluan dhe Henri me Rozin ishin të pandarë. Ku ishte njëri, ishte edhe tjetri. Kur të vdiste njëri, do të vdiste edhe tjetri. Por Rozi vdiq para Henrit dhe e varfra, edhe kur qe e sëmurë, përpiqej që sëmundja e saj të mos e shqetësonte të shoqin. Ime vjehërr nuk mund t’i harronte këto. Motra qe keq. Për të kujdesej një infermiere e paguar, që jetonte në shtëpinë e tyre, e megjithatë Henri bezdisej nga ajo, bezdisej nga zhurma që bëhej në shtëpi. Henri ishte bërë i frikshëm, në vend që të bëhej i dhembshur për gruan që po i vdiste. Qe bërë i frikshëm veçanë-risht për infermieren. Një mbrëmje, kur te dera u ndie zhurma e çelësit të tij, ajo po ushqente Rozin. Iu ngatërruan lëvizjet dhe pjata i shkau nga duart. Në parketin e lëmuar ajo u nda më katërsh. Henri hyri pikërisht në atë çast dhe mallkoi duke ngritur sytë lart. Flegrat e hundës kockëmadhe i dridheshin. Sytë i ishin bërë të frikshëm. Ai hyri në dhomën e vet pa e puthur të shoqen, siç bënte zakonisht. Vjehrra u shkëput me kujdes dhe trokiti në derën e kunatit. Hyri, pasi dëgjoi zërin e tij të zemëruar, që i dha leje.
- Henri, pse e mërzit Rozin?
Atij i dolën kokërdhokët e syve jashtë.
- Po për mërzitjet e mia kush pyet, ë?!
- Ne të gjithë mendojmë për ty, - iu përgjigj ajo qetësisht, - prandaj duam që të shërohet Rozi. Temi po bën punë shumë të mirë me gruan tënde, vetëm do pasur pak durim.
- Kjo grua mua po më sëmur, - tha plaku duke u dridhur. - Më është prishur fare regjimi i ditës.
Ime vjehërr kishte tërhequr me ngadalë derën e qe kthyer te motra e sëmurë. E motra kishte një vështrim të ngrirë pyetës, qortues e mëshirues. Vjehrrës do t’i mbetej gozhdë ai vështrim tërë jetën. Qe kthyer nga Florida me një dëshpërim të madh në shpirt. Një javë më vonë Enisa, vajza e së motrës, e kishte marrë vetë në telefon. I kishte thënë se babai e kishte pushuar infermieren e mamasë.
Nga ai çast e ndjeu që Rozi s’e kishte të gjatë. E qau pa zë të motrën, të vdekurën e parakohshme, por nuk i tha gjë së mbesës.
Rozi vdiq një muaj më pas.
Vjehrrës i dukej se Llora do të përfundonte si e motra, nën pushtetin e një burri që të nënshtron fillimisht me vetëdijen e ushqyer se ai është më i mirë se ti, dhe më pas që ti je vetëm një shtojcë në jetën e tij, madje një shtojcë e bezdisshme.
- Më mirë që u divorcuan, - foli ajo si me vete.

Tim shoqi iu bë shumë qejfi, kur mësoi që mamaja kishte dalë në gazetë. Qe supriza që u kisha përgatitur unë. Më pati pëlqyer biseda me të dhe ia dhashë gazetës së komunitetit si intervistë. Bëri shumë përshtypje. Kjo s’kishte ndodhur ndonjëherë në familjen e tyre… Jo, prit. Ah, po, mbaj mend që familja ruan një copëz gazete të zverdhur nga koha, sa gjysma e një së katërtës së gazetës, në të cilën shkruhen dy a tre paragrafë për hallën e tij, kur kishte qenë vajzë e re. Atë kohë, vitet ’50, halla punonte në një kompani mode. E kisha parë këtë copëz gazete të ruajtur në albumet e vjehrrës. Qe krejt e zverdhur, por portreti i hallë Pepit kishte mbetur i gjallë si një grua e re, e bukur, e ndoshta pikërisht nga bukuria e gjallëria e fytyrës së saj nuk e vije re moshën e gazetës. Ua, pas 60 vjetësh i erdhi radha vjehrrës sime të shfaqej në media, dhe ku pa?! Në një gazetë shqiptare, në një gazetë të një vendi që s’e kishte përfytyruar kurrë se do t’i binte në pjesë familjes. Tim shoqi i ndritte fytyra, teksa e shikonte në kompjuterin tonë shkrimin e skanuar të dërguar nga Tirana. Kur i tha mamasë në telefon se tani e tutje do ta merrnim me vete, kur të shkonim në Shqipëri, se ishte bërë e njohur, ajo u shkri në telefon, pastaj kërkoi të fliste me mua:
- Ç’ke shkruar aty? - më pyeti.
- Të gjitha çfarë më ke thënë, që nga fëmijëria. Edhe atë episodin kur puthët atë vajzën e vogël zezake. Madje një koleg më shkroi se “edhe në atë bisedë me vjehrrën unë pashë diçka nga historia e Amerikës. Puthja e vajzës zezake, periudha e krizës ekonomike…”
- Oh, My God! - tha ime vjehërr, duke lëshuar një psherëtimë kënaqësie. - Okej, - e mbylli ajo, - tani unë do të dal me Linën të hamë darkën jashtë, por pas dere kam lënë një çantë plastike me rroba krejt të reja, por që mua nuk më bëjnë më. Të lutem, shiko nëse njeh emigrantë të porsaardhur që janë nevojtarë, zgjidh ç’të duash ose merrini dhe i hidhni në vagonët e rrobave, pranë Walgreens, për në “salvation army”, - tha ajo.
Natyrisht, ajo as që e besonte se emigrantët nga Tirana që njihja unë, do ta quanin për fyerje t’u jepje rroba të përdorura, qoftë edhe të reja. As ajo, as im shoq. Ndaj nuk fola, por vetëm e falënderova, pa qenë e sigurt nëse do ta hapja ose jo atë “bohçe” me plaçka.
Në mbrëmje, pasi u kthyem nga pazari, u ndalëm në shtëpinë e vjehrrës, për t’i lënë gazetën ku qe botuar biseda. E vura mbi tryezën e korridorit, që t’i tërhiqte vëmendjen me të hyrë në shtëpi. Ndërsa po dilnim, pashë se vërtet te këmbët tona ishte çanta e madhe plastike që kishte lënë vjehrra për ne. Im shoq e hodhi në ndenjësen e makinës.

Në këtë të ftohtë dimri, kur temperaturat kanë zbritur nën zero e fryn një thëllim që të pret, nisem për te shtëpia e vjehrrës. Para dy javësh pati një ndjesi shtrëngimi në gjoks dhe urgjenca e çoi në spital. Qe e shtunë në mëngjes, kur im shoq po bëhej gati të shkonte në bankë, siç bënte zakonisht, kur tringëlliu zilja e telefonit. Ishte vjehrra. I tha se nuk po ndihej mirë.
- Po vij tani, - tha im shoq.
- Prit, - thashë unë, - po vij edhe unë me ty.
Ishte hera e parë që ime vjehërr ankohej në mënyrë shqetësuese. Pasi ka shkelur në 96-vjetorin e saj, pa ia pohuar njëri-tjetrit kemi filluar të jemi të kujdesshëm ndaj telefonatave të saj. Para disa ditësh vuri një aparat për të dëgjuar më mirë. Bëmë humor edhe me atë, sepse asnjëherë s’ishte e sigurt se kur duhej vënë. Një herë e pyeti në telefon tim shoq nëse duhej vënë kur fliste në telefon me njerëzit.
- A më dëgjon mirë mua tani, që po flasim bashkë? - e pyeti ai.
- Po, shumë mirë, por nuk e di a duhet ta vë në vesh, kur flas në telefon me ty, apo jo, prandaj të mora në telefon. Mbylle telefonin, të të marr pasi ta vë aparatin në vesh.
- Prit, nëse më dëgjon shumë mirë, s’ka nevojë ta vësh, - i tha im shoq.
Nga ana tjetër e telefonit, pasoi një heshtje e shkurtër disasekondëshe, pastaj u dëgjua zëri i vjehrrës.
- Oh, po unë në vesh e paskam, të shkretin…!
Dhe që nga ajo ditë grimcat humoristike për shkak harrese u shtuan, e bashkë me to edhe shqetësimi për mamanë, e cila po e humbiste përditë e më shumë dëgjimin.

Atë mëngjes që thirrëm urgjencën për të, në dhomën e gjumit të saj vura re dy palë pantallona të shtrira mbi shtrat dhe makinën qepëse të hapur.
- Çfarë keni bërë sot në mëngjes? Mos jeni sforcuar? - po e pyeste mjeku i urgjencës.
- Jo, aspak, - tha vjehrra, - është një mëngjes si të gjithë të tjerët, krejt i zakonshëm.
- Mama, ke filluar të qepësh që në mëngjes? - ndërhyra unë. - E pashë makinën qepëse hapur.
- Oh, dear! - tha ajo. - Nuk më lodh makina, doja t’ua ktheja palën pantallonave, se më vijnë të gjata. Gjithë jetën më ka mbetur merak që s’jam një çikë më e gjatë. Mbeta duke kthyer palët e pantallonave. A duhet të vij në spital me ju? - u kthye ajo nga mjeku. - Tani ndihem mirë, sikur më iku shtrëngimi që pata në gjoks.
- Unë them se duhet të vini me ne, në spital, - tha ai e, duke u kthyer nga im shoq, shtoi, - duke pasur parasysh edhe moshën e saj, mendoj se duhet të vijë. Së paku një natë duhet të jetë nën vëzhgimin e mjekut në spital.
Dhe kështu vjehrra u nënshtrua. I mbatha një palë çorape dhe një palë pantofla të ngrohta e të buta. U habita se si ajo rrinte këmbëzbathur në shtëpi edhe në dimër.
Të nesërmen na tha se nuk kishte në plan “të ikte” aq shpejt. Së paku, jo pa mbushur 100 vjeç.
- Dhe ti, - m’u drejtua mua, - mos u sëmur, nuk i duam njerëzit e sëmurë… - Unë kisha lëvizje tensioni ato ditë. Ime vjehërr i tha tim shoqi që t’i sillte librin, pasi, në nxitim e sipër me urgjencën, “askujt” nuk i kishte rënë ndër mend që asaj i duhej libri në spital.
Vjehrrën e mbajtën në spital 48 orë dhe e nxorën. Një infermier do ta ndiqte një herë në dy ditë, duke u kujdesur për të, për gatimin e ushqimit si edhe për t’i kontrolluar tensionin. Tri ditët e tjera të javës i ndamë në mes nesh: im shoq, unë dhe kunati.
Atë mëngjes ishte radha ime. Një ditë më parë kisha hequr një cist dhe plaga ishte ende e freskët. Kalova rrugën e parë dhe, kur po kaloja të dytën, erdha në vete nga frenimi i vrullshëm i një makine në krahun tim. Ngriva në vend. Kisha kaluar me dritë të kuqe. Duke u dridhur, mbërrita te porta e sime vjehrre dhe i rashë ziles. M’u këput koka në krah duke pritur, ende s’e kisha marrë veten nga tronditja. Ajo e hapi derën dhe bëri pyetjen më të çuditshme që mund të më bëhej.
- Çfarë bën këtu ti?
- Kam radhën, - i thashë.
- Radhën? Për çfarë?
- Futu brenda mama, - thashë unë, duke e ndier erën në kurriz. - Erdha të të mat tensionin, e të…, - i thashë teksa mbyllja derën e brendshme
- Oh, oh, harrova fare! - tha ajo, megjithëse i qe bërë rit i përditshëm së paku që prej një jave. Më priu te shtrati i saj, ku e mbante aparatin e tensionit të lidhur me një aparat tjetër, që bënte përcjelljen e informacionit në spital. E pyeta se ç’butona duheshin shtypur për të.
- Nuk e mbaj mend, - tha, - nuk e mbaj mend vërtet. O Zot i madh, si nuk e mbaj mend?!
Mora në telefon tim shoq që të më shpjegonte. Matja e tensionit u bë e përditshme.
Po kthehem sot prej saj dhe e ndiej se po ndodhin ndryshime të shpejta. Vjehrra duket mirë e megjithatë kujtesa po i merr rrokullimën. Kur shfaqem në derë, gjithnjë më pyet: “Pse ke ardhur?”. Unë buzëqesh dhe i them të njëjtën gjë: “Të të mat tensionin!” Ajo përmendet: “Oh, oh, harrova!” Hyjmë në dhomën e saj dhe ajo qëndron pa lëvizur, nuk di nëse duhet të qëndrojë në këmbë, kur unë i vë aparatin, apo të ulet në karrige.
E ul në karrige dhe i them që ta mbajë krahun lirshëm të lëshuar, të mos sforcohet… Treguesit nuk janë fort të mirë: 165 me 86, pulsi 50. Pastaj shkel butonin jeshil që bën lidhjen me spitalin.
Ia mat edhe një herë për siguri. Herën e dytë është 162 me 76, pulsi 48. Marr tim shoq në telefon dhe i tregoj. Pas dhjetë minutash marrin nga spitali në telefon. Një bisedë e zbardhët. Nuk e kuptoj në janë apo jo të shqetësuar për tensionin e vjehrrës.
- Rëndësi ka si ndihesh ti, mama, - i them.
- Unë ndihem okej, - thotë ajo.
- Nuk ke dhembje koke, nuk të merren mendtë?
- Jo. Kur kam librin për të lexuar, jam Okej.
- A fle njësh natën?
Dua të di nëse e bën gjumin me ndërprerje, se mungesa e një gjumi të rehatshëm mund t’i shkaktojë lëvizje tensioni. Ajo më përgjigjet:
- Nuk e di. - Pastaj më pyet: - Ku është Xhejmsi? Nuk më ka marrë në telefon dje. Është në Nju-Jork apo me shërbim?
- Pse s’e merr në telefon? - i them.
- Oh, ke të drejtë, - më thotë duke më falënderuar që e kujtova. - Nuk e di, nuk e di ç’ka ndodhur me mua. Isha e shëndetshme dhe ja, përfundova në spital.
- Mama, - i them, cilido mund “të përfundojë” në spital, për një arsye a për një tjetër. Ja, edhe unë tani, pas dy orësh, duhet të shkoj të heq penjtë.
- Ou, - thotë ajo, - po për se?
- Bëra një operacion të vogël para dy javësh..
- Ëhë, ëhë, - thotë si e përhumbur dhe unë e kuptoj se ajo s’ka dëgjuar asgjë. - E dashur, kam dy misra të zier në kuzhinë. A ke dëshirë të hash njërin prej tyre?
- Jo, - e ngre zërin unë, - se misrat kanë sheqer. Ti e di që unë i rri larg sheqerit.
- Një gjysmë misri nuk të vret, - thotë ajo.
- Mirë, - pranoj unë. E vërteta është se më pëlqejnë shumë misrat e zier. Ajo bën të ngrihet nga kolltuku me vështirësi. Unë lëviz vendit. -Të të ndihmoj?
- Jo, jo, ngrihem vetë. Kush më ndihmon të ngrihem, kur s’je ti?
Ajo shkon me ngadalë në kuzhinë dhe kthehet prej andej me një pjatë ku ka vënë dy gjysma misri të zier. Në dorën tjetër mban një thikë gjalpi. Ulet me ngadalë dhe fillon ta lyejë misrin me gjalpë. Gjalpi shket mbi kurrizin e misrit dhe mua më lëshon goja lëng. Ajo ngul dhëmbët. Jua kam thënë se dhëmbët i ka të vetat? Mbaron njërën gjysmë dhe fillon tjetrën. Unë vështroj antikitetet që ka ekspo-zuar në atë që i thonë “China closet”, raft enësh. Është e një tipi të vjetër të viteve ’50, e ngjashme me bufetë që kemi pasur dikur në Shqipëri. Të bie në sy që bufeja e vjetër bën kontrast për nga stili me orenditë e tjera të dhomës, që janë moderne. “Çudi si nuk e ka zëvendësuar këtë bufe?!” - ia bëj këtë pyetje vetes për të njëqindtën herë.
- Mama, sa ka kushtuar kjo bufe, kur e ke blerë?
Ajo fshin buzët nga gjalpi.
- Fare lirë. E ka një histori edhe ajo. Sapo isha martuar dhe doja të kisha një dhomë ndenjjeje të bukur. Atëherë punonte vetëm im shoq. Unë dilja e vështroja vitrinat e dyqaneve dhe ëndërroja sikur të blija këtë ose atë gjë për shtëpinë. Dhe një ditë hyra në një dyqan që kishte një bufe shumë të bukur, por jashtëzakonisht të shtrenjtë. E porosita që ta merrja. I tregova tim shoqi, kur u kthye në shtëpi. Ai më dëgjoi, por s’e prishi zemrën. Ishte shumë i zgjuar. “Shumë e bukur duhet të jetë me atë çmim. Por le të presim deri nesër. Nëse edhe nesër do të mendosh po kështu, shkojmë dhe e marrim”. - Të nesërmen, mua jo vetëm që më qe ndërruar mendja, por madje më vinte turp prej tij, që kisha bërë atë aventurë larg fuqisë sonë financiare… Kështu që blemë këtë bufe, që ishte shumë e lirë, por për mua ruan këtë kujtim dhe nuk kam dashur ta ndërroj.
Ajo e mbaron edhe gjysmën tjetër të misrit. Mua më vjen për të qeshur. Ime vjehërr sillte ndër mend kujtimet e së shkuarës, por harronte gjërat e çastit. Më vjen zor t’i them: “O mama, sikur e lamë që gjysmën e misrit do të ma jepje mua?!”

FUND
Bruklin, NY 2010